Prastare cuda wyspy Gozo. Kompleks świątyń Ġgantija i jego nierozwiązane tajemnice

Spis treści

1. Świątynie Ġgantija na liście dziedzictwa UNESCO
2. Sposób powstania świątyni od wieków budzi wątpliwości
3. Ġgantija jako centrum kultu płodności?
4. Ġgantija jako miejsce religijne?
5. Dlaczego warto zwiedzić świątynie Ġgantija?

Jesienią 2024 postanowiłam zwiedzić wyspę Gozo - mniejszą i spokojniejszą siostrę Malty, która oferuje wiele dla turystów spragnionych zarówno odpoczynku, jak i wyjątkowych atrakcji. Na swoim szlaku trafiłam na imponujący kamienny kompleks świątyń Ġgantija, które wychodzą na dolinę z widokiem na wyjątkowo urokliwą plażę Ramla I-Hamra. Sama nazwa "Ġgantija" oznacza "Olbrzymka" i już to wzbudza ciekawość - kto, jak i dlaczego stworzył te monumentalne konstrukcje w czasach, gdy koło czy narzędzia z metalu nie zostały jeszcze wynalezione.

Świątynie Ġgantija na liście dziedzictwa UNESCO

Kompleks świątyń Ġgantija powstał między 3600 a 3200 rokiem p.n.e., czyli wcześniej niż egipskie piramidy. Co więcej, w 1980 roku został wpisany na listę światowego dziedzictwa UNESCO, co potwierdza jego znaczenie jako jednego z najważniejszych zabytków nie tylko na Malcie, ale na całym świecie. Rząd Malty zobowiązał się do ochrony tego miejsca i jego wyjątkowej wartości dla obecnych i przyszłych pokoleń.

Należy również wspomnieć, że w 1992 roku wzbogacono listę UNESCO o inne megalityczne budowle Malty, takie jak Skorba, Ta' Ħaġrat, Ħaġar Qim, Mnajdra i Tarxien.

Sposób powstania świątyni od wieków budzi wątpliwości

Po rewitalizacji w 2000 roku, Ġgantija została przystosowana do zwiedzania, co pozwala z bliska przyjrzeć się jej niezwykłej konstrukcji bez narażania zabytku na uszkodzenia. Ten kompleks kamiennych budowli stanowi wyjątkowe arcydzieło architektury, biorąc pod uwagę ograniczone zasoby, którymi dysponowali jego budowniczowie. 

Jedna z legend głosi, że te monumentalne budowle zostały stworzone przez olbrzymów, co miałoby tłumaczyć zarówno ich nazwę (Ġgantija), jak niełatwy dla człowieka transport sporych rozmiarów bloków skalnych, które w jakiś sposób musiały być postawione jeden na drugim. Ale czy to jest przekonujące wyjaśnienie? Odpowiedzcie sobie sami.

Zakładając więc, że świątynie zostały jednak wzniesione przez ludzi, trzeba wyobrazić sobie że te gigantyczne wapienne bloki, choć stosunkowo miękkie, musiały być wydobywane i transportowane bez użycia kół czy zaawansowanych narzędzi. Aczkolwiek widoczne w skałach perforacje mogły służyć do przewiązywania przez nie lin, za pomocą których ciągnięto je lub podnoszono. Natomiast to, w jaki dokładnie sposób ludzie z tamtych czasów poradzili sobie z ich ustawieniem, od wieków pozostaje zagadką.

Ġgantija jako centrum kultu płodności?

Spacerując po kompleksie można wyobrażać sobie, jak wyglądało życie w epoce neolitu, a jednym z tropów, który może pomóc w rozwiązaniu tej zagadki mogą być odkrycia archeologiczne, które wskazują na to, że Ġgantija była miejscem kultu płodności. To w jakiś sposób przybliża nam jej przeznaczenie, ale co to dokładnie znaczy?

Aby to zrozumieć, warto na początek przyjrzeć się samej konstrukcji obu świątyń, które zdają się odzwierciedlać kobiecą sylwetkę. Pięcioramienna forma działa na wyobraźnię - widzimy głowę, ramiona i nogi. Ale oprócz specyficznie zakrzywionych ścian na miejscu ruin znaleziono przed laty posążki bogini-matki o rubensowskich kształtach - mówiąc współczesnym językiem. Nasuwa się więc myśl, że być może miejsca te służyły np. ciężarnym kobietom do porodu.

Mówiąc o tym, nie sposób nie wspomnieć o charakterystycznych wgłębieniach, które archeolodzy interpretują jako baseny do rytualnych ablucji. Mogły być one miejscem oczyszczenia przed wejściem do świątyni, lub też obmywano się w nich przed wyjściem z obiektu, np. gdy kobieta opuszczała je z nowo narodzonym dzieckiem.

Ġgantija jako miejsce religijne?

Paleniska i miejsca ofiarne to silny dowód na to, że zabytki te pełniły funkcję sakralną lub religijną, a centralna część umiejscowiona na tyłach budowli miała stanowić ołtarz, do którego prowadziły niskie stopnie. Ściana ołtarza wyłożona była wybrukowana mniejszymi kamieniami, połączonymi tak spójnie, niczym puzzle. A co z charakterystycznymi wgłębieniami? Podobnie, jak w powyższym przypadku, mogły służyć do obmywania się przed wejściem do świątyni.

Dlaczego warto zwiedzić świątynie Ġgantija?

Wrażenie, jakie pozostawia wizyta w tym miejscu, trudno z czymkolwiek porównać. Malownicze wzgórze, przepiękne widoki i majestat megalitycznych konstrukcji sprawiają, że świątynie Ġgantija to coś więcej niż zabytek – to podróż do źródeł ludzkiej cywilizacji. Jeśli kiedykolwiek odwiedzisz Maltę, koniecznie postaw swoją stopę w tym niezwykłym kompleksie. Tu historia dostępna jest na wyciągnięcie ręki.