Summa teologiczna - Święty Tomasz z Akwinu: streszczenie, opracowanie, PODCAST

św. Tomasz z Akwinu - Summa teologiczna - streszczenie lektury - posłuchaj podcastu. To materiał z cyklu DOBRZE POSŁUCHAĆ. Lektury szkolne

Spis treści

1. Summa teologiczna - Święty Tomasz z Akwinu: najważniejsze informacje
2. Summa teologiczna - Święty Tomasz z Akwinu: streszczenie
3. Summa teologiczna - Święty Tomasz z Akwinu: opracowanie
4. I na koniec kilka słów dla ambitnych

Tomasz z Akwinu urodził się w roku tysiąc dwieście dwudziestym piątym. Był synem hrabiego i bratankiem opata benedyktyńskiego klasztoru. W jego rodzinie duży nacisk kładziono na edukację. Ojciec oczekiwał, że zostanie następcą wuja. Mimo chęci Tomaszowi nie było jednak po drodze z benedyktynami. Szybko porzucił ich zgromadzenie i wstąpił do dominikanów. Jego rodzina nie była z tego powodu zadowolona. W czasie podróży do Paryża Tomasz został uwięziony przez rodzinę i niemal przymuszany do objęcia stanowiska po wuju. Nie złamał się jednak i dalej obstawał przy swoim. Gdy go uwolniono, kontynuował podróż do Francji, gdzie zamierzał studiować. To tam uzyskał stopień bakałarza (to taki niższy stopień naukowy) i stworzył swoje pierwsze dzieła. Następnie został magistrem teologii i wyjechał do Rzymu w celu dalszej edukacji. Wtedy też rozpoczął pracę nad pierwszą summą. Określano ją mianem filozoficznej, ponieważ była zbiorem wykładów filozoficzno-teologicznych.

Pisanie summy teologicznej Tomasz rozpoczął w roku tysiąc dwieście sześćdziesiątym piątym. Z powodu pogarszającego się stanu zdrowia nie był w stanie jej ukończyć. Podczas drogi do Rzymu, w przekonaniu, że niebawem umrze, poprosił o przewiezienie do zakonu. Niestety w okolicy nie było żadnego zgromadzenia dominikanów, więc wydano zgodę na umieszczenie Tomasza u cystersów, gdzie rok później zmarł.

Summa teologiczna - Święty Tomasz z Akwinu: najważniejsze informacje

Tomasza z Akwinu uważa się za jednego z najwybitniejszych myślicieli epoki średniowiecza. Ten skromny dominikanin stworzył teorię filozoficzną, która stała się fundamentem dla kolejnych epok. Nurt ten nazwano tomizmem. Duchowny bardzo interesował się Arystotelesem. Chciał połączyć jego koncepcję filozoficzną z naukami Kościoła Katolickiego. Miał zamiar usunąć błędy znajdujące się we wcześniejszych przekładach dzieł tego filozofa. Jego działania wsparł nawet papież. To on skierował Tomasza na Sobór, ale dominikanin nigdy tam nie dotarł. Zmarł w drodze.

Założeniem Tomasza było oddzielenie rozumu od wiedzy. Według niego umysł człowieka jest w stanie poznać i zaakceptować istnienie Boga, ale nie wszystko jest dla niego oczywiste. Jeśli człowiek się postara, to jest w stanie zrozumieć istotę Boga, ale i tak pewne prawdy pozostaną dla niego tajemnicą. Uważał, że obecność Boga nie jest rzeczą, której można być w stu procentach pewnym. Jego istnienie należy udowodnić.

Tomasz twierdził, że ktoś musiał stworzyć człowieka, który myśli, czuje i się porusza. Według niego przyczyną tego zamieszania był właśnie Bóg, który poza ciałem, dał każdej istocie żywej również duszę. Najważniejszy w hierarchii jest człowiek, ponieważ to on potrafi myśleć i w swoim życiu kieruje się zmysłami. 

Nie była to jedyna rzecz, którą Tomasz miał do powiedzenia o człowieku. Uważał, że skoro jest to istota rozumna, powinna iść przez życie drogą cnotliwą, wolną od grzechów. Takim postępowaniem zasłuży sobie na Bożą miłość. Doświadczenia życiowe człowieka były postrzegane przez Tomasza jako celowe i zwiastujące nadejście czegoś dobrego. Nie wykluczał także istnienia aniołów, które uważał za byty będące wyłącznie inteligencją.

Dominikanina interesowała również polityka. Uważał, że cechą charakterystyczną państwa powinien być ład i porządek. Należy też uznać wyższość władzy kościelnej nad władzą świecką. Tomasz twierdził, że państwem powinni rządzić feudałowie kościelni razem ze świeckimi, a reszcie mieszkańców należy przypisać określone miejsce w hierarchii, zgodne z wolą Boga. Na średnim szczeblu widział osoby posiadające określony majątek, na niższym osoby biedne, które na życie zarabiały ciężką pracą. Tomasz chciał, żeby bogaci dzielili się z biednymi i aby państwo zapewniało swoim obywatelom poczucie bezpieczeństwa. Według filozofa idealnym ustrojem była nie demokracja tylko monarchia. Król miałby być podporządkowany Kościołowi, ten zaś miałby prawo usunąć go z tronu, jeśli monarcha złamałby prawo boskie.

Dokładnie te tematy Tomasz poruszył w „Summie teologicznej”. Dzieło to z czasem stało się podstawową encyklopedią dla teologów.

Summa teologiczna - Święty Tomasz z Akwinu: streszczenie

Część I. O Stwórcy, Trójcy Świętej i stworzeniu świata oraz człowieka. Zanim stworzono człowieka, narodził się świat. Do jego powstania przyczynił się Stwórca, który sam w sobie jest pojedynczą istotą, niemożliwą do zastąpienia. Bóg po prostu jest. Budowa świata była częścią jego misternego planu, dlatego cały czas ma oko na to, co się w nim dzieje. Poszczególne wydarzenia to celowe działania Boga, które mają nauczyć ludzi czegoś mądrego i nowego. Stwórca stworzył człowieka i inne istoty wraz z narodzinami świata, dając im możliwość ruchu, rozmawiania i rozmnażania. Te istoty powinny czcić Go bezwarunkowo, choć nie ma racjonalnych dowodów na Jego istnienie. Obecność Boga jest kwestią wiary. To ona powoduje, że rozum ludzki przyjmuje do wiadomości istnienie Stwórcy oraz Trójcy Świętej. Bóg dał człowiekowi również duszę. Powstała jeszcze przed stworzeniem ciała, ale jest z nim na stałe połączona. Człowiek posiada też swój rozum co czyni go istotą rozumną. Ludzie mają dusze najpiękniejsze na świecie i są ponad zwierzętami, które nie posiadają takich samych zmysłów. Między Bogiem a człowiekiem jest jednak przepaść, którą wypełniają byty będące „czystą inteligencją”, czyli aniołowie. Stanowią łącznik między Bogiem a człowiekiem.

Część II. a) O człowieku i jego drodze do szczęścia. Człowiek nie ma szans, by zaznać prawdziwego szczęścia na ziemi, lecz na pewno ono istnieje. To jedno z uczuć, które może towarzyszyć nawet najprostszym czynnościom i sprawia, że ludzie są wyjątkowymi istotami, choć wymykają się jednoznacznym definicjom. Szczęście odgrywa ważną rolę w życiu każdego człowieka, ale ludzie są różni i każdy z nich inaczej definiuje to uczucie.

Część II. b) O cnotach, grzechach i niedoskonałościach człowieka. Zaznanie szczęścia jest możliwe tylko wtedy, gdy ludzie będą żyli zgodnie z boskimi przykazaniami. Powinni więc być skromni i cnotliwi. Rozum jest po to, aby żyć z dala od grzechu i podejmować rozważne decyzje. Nie ma ludzi doskonałych, ale do doskonałości łatwo można się zbliżyć, jeśli tylko człowiek będzie naprawdę tego chciał. Cnota jest z kolei dzieleniem się majątkiem z biednymi, ponieważ ci, którzy kochają bogactwa, nie będą mogli wejść do królestwa niebieskiego. Najlepszym rozwiązaniem jest życie w skromności, bo tylko to daje szansę na życie wieczne i  łaskę Bożą. Należy się też wyrzec wszelkich pokus, także małżeństwa, a nawet samego siebie. Jest to jedyna droga do doskonałości.

Część III. O Chrystusie, pokucie i sakramentach. Ludzi, którzy przyjęli jakikolwiek sakrament, nazywa się religijnymi. Ci, którzy stronią od wiary, powinni pokutować za swoje grzechy. Brak pokuty oznacza niemożność życia wiecznego.

To już koniec streszczenia utworu, ale nie całego opracowania. Przed tobą podsumowanie, które pomoże ci utrwalić najważniejsze informacje. Założenia filozoficzne w epoce średniowiecza są bardzo ważne, ponieważ nazwy niektórych nurtów będą się pojawiać w innych epokach.

Summa teologiczna - Święty Tomasz z Akwinu: opracowanie

Święty Tomasz z Akwinu był włoskim teologiem i duchownym. Jego wuj był opatem klasztoru benedyktynów. Rodzina chciała, aby Tomasz objął po nim tę funkcję. Choć Tomasz wstąpił do benedyktynów, wcale mu się tam nie podobało. Wolał wieść życie skromnego dominikanina i naukowca.

Jego spuścizna to mnóstwo dzieł o tematyce filozoficznej i teologicznej, ale dwa spośród nich wyróżniają się szczególnie. Są to „Summa filozoficzna” i „Summa teologiczna”. Tej drugiej nie zdołał jednak ukończyć. W pracach nad ostatnim dziełem wspierał go sam papież. Prace na „Summą teologiczną” trwały siedem lat. Tomasz zmierzał do połączenia filozofii Arystotelesa z nauczaniem chrześcijańskim. Bardzo ważne było dla niego oddzielenie wiedzy od wiary. Chciał też usunąć błędy, które zauważył w przekładach dzieł Arystotelesa. 

Pamiętaj, że Arystoteles był jednym z najsłynniejszych greckich filozofów. Stawiano go na równi z Platonem i Sokratesem. Stworzył system filozoficzny, który miał duże znaczenie w późniejszych epokach. Badał zmysły człowieka i jego zdolność do odczuwania. To właśnie Arystoteles stworzył filozofię bytu, na której później opierał się Tomasz z Akwinu. Uważał także, że szczęście to coś, do czego człowiek powinien dążyć. Szczęście to też ważny przedmiot badań Tomasza.

„Summa teologiczna” to zbiór rozważań na temat Boga, moralności i etyki. Prace nad nią Tomasz rozpoczął w roku tysiąc dwieście sześćdziesiątym piątym. Dzieło składa się z czterech części. Pierwsza to rozmyślania na temat powstania świata i istnienia Boga. W drugiej i trzeciej autor przedstawia teorię na temat człowieka, jego uczuć i zmysłów oraz drogi do szczęścia. Ostatnia część traktuje o życiu w skromności, pokucie za grzechy i sakramentach. To tej części Tomasz nie zdołał ukończyć. Zrobili to za niego jego uczniowie. „Summa teologiczna” stała się jednym z najważniejszych dzieł średniowiecznej filozofii. Myśli zawarte w tym zbiorze nazwano tomizmem.

Tomizm to nurt czerpiący z nauk Arystotelesa, dotyczy więc między innymi rozważań na temat zmysłów człowieka i pojmowaniu nimi świata. Do teorii Arystotelesa dodano co nieco z filozofii arabskiej, przede wszystkim kwestię różnic między istotą a istnieniem. Połączenie w całość tych rozważań zaowocowało stworzeniem nowatorskiego systemu filozoficznego. Tomaszowi zależało na tym, aby udoskonalić teorię Arystotelesa i połączyć ją z nauczaniem Kościoła Katolickiego. Można śmiało powiedzieć, że mu się to udało.

Charakterystycznym założeniem tomizmu było istnienie bytów, które zajmowały określone miejsce w hierarchii. Wśród nich znajdował się również człowiek. Tomasz określił go jako istotę rozumną, zdolną do odczuwania i poruszania się. Jednostka ludzka posiada duszę, która może poznawać świat i pojmować rzeczywistość poprzez zmysły. Połączenie ciała z duszą jest ze strony Boga zamierzone i stanowi część jego planu stworzenia świata oraz obecnych w nim istot. Tomasz rozważał również definicję szczęścia. Uznał, że jest ono jednym z najbardziej pożądanych zmysłów, jednak bez życia w zgodzie z Bogiem, nie można zaznać pełni szczęścia na ziemi. Poza tym każdy człowiek jest inny i w odmienny sposób będzie interpretował definicję szczęścia.

Filozof zakładał również obecność bytów, których człowiek nie dostrzegał, ale mógł pojąć swoim rozumem. Jednym z takich bytów był Bóg. Tomasz uważał, że ktoś stworzył świat, człowieka i inne istoty na ziemi, jest to więc niepodważalny dowód na istnienie Boga. Twierdził, że łącznikiem między Bogiem a ludźmi są inne byty, które nie posiadają ciał, ale mają rozum i dzięki temu mogą poznawać rzeczywistość. W ten sposób Tomasz określał aniołów.

Duchowny nie zapominał także o polityce i o panującej w niej hierarchii. Jego zdaniem najlepszym ustrojem była monarchia, ponieważ tylko w takim systemie rządów każdy człowiek byłby na swoim miejscu. Tomasz bardzo cenił ład i porządek, które powinny być w każdym państwie. Ważna była także obecność feudałów kościelnych wśród rządzących. Filozof uznawał wyższość władzy kościelnej nad świecką. Król miał być oddany Kościołowi. Jeśli żyłby w grzechu, duchowni mogliby interweniować i doprowadzić do zmiany władcy.

Tomasz z Akwinu był bardzo skromnym duchownym i tego samego oczekiwał od innych. Chciał, aby ludzie bogaci dzielili się z biednymi i żeby wszyscy sobie pomagali. Potępiał osoby, dla których najważniejsze były tylko dobra materialne. Twierdził, że przy takim stylu życia nie dostąpią oni życia wiecznego, które możliwe jest, gdy człowiek będzie żył z dala od grzechu, w cnocie i pokorze. Tylko takie postępowanie może uczynić go istotą bez skazy. Według Tomasza doskonałość była drogą do zbawienia i wiodła poprzez prawdę, piękno i dobro. W średniowieczu to właśnie te atrybuty były najważniejsze.

I na koniec kilka słów dla ambitnych

Sporo rozdziałów „Summy teologicznej” Tomasz poświęcił przemyśleniom na temat sakramentów, życia człowieka bez grzechu oraz wyrzeczenia się wszelkich przyjemności. Zgodnie z teorią dominikanina tylko te osoby można było nazwać religijnymi, które przyjęły najważniejsze sakramenty i żyły w zgodzie z Bogiem. Reszta musiała się starać, żeby dostąpić życia wiecznego.

Wiele założeń zawartych w „Summie” Tomasza funkcjonuje do dziś. Jego dzieło stało się jedną z ważniejszych pozycji dla teologów na całym świecie. Wielokrotnie ją wydawano i tłumaczono na różne języki. Polskim przekładem zaczęto interesować się przed wojną. Wydaniem w języku polskim zajął się ksiądz Stanisław Bełch, związany z Katolickim Ośrodkiem Wydawniczym „Veritas”. Nad wydaniem „Summy” w skrócie pracował także ojciec Feliks Bednarski. Jego dzieło wydrukowało Wydawnictwo Antyk, pod redakcją Marcina Dybowskiego.