Potop - Henryk Sienkiewicz: streszczenie, bohaterowie, problematyka, PODCAST

Spis treści

1. Henryk Sienkiewicz - Trylogia 
2. Potop - czas wydarzeń 
3. Potop - miejsce akcji
4. Potop - wydarzenia historyczne
5. Potop - bohaterowie historyczni
6. Potop - streszczenie 
7. Potop - problematyka 
8. Potop - warto wiedzieć

Henryk Sienkiewicz to przede wszystkim autor powieści historycznych. Pisał je, prawdę mówiąc, trochę na jedno kopyto. Stosował kilka zabiegów fabularnych, które powtarzał wielokrotnie w swoich dziełach. Nie przeszkodziło mu to jednak w odebraniu statuetki Nobla. Tak więc, w prawie każdym utworze znajdziesz: miłość od pierwszego wejrzenia, motyw porwania, postaci albo jednoznacznie dobre albo złe, pościgi, walki, pojedynki. Główny bohater albo jak w przypadku Skrzetuskiego jest na całej linii pozytywny albo ulega przemianie, z której wynika, że i tak był dobrym człowiekiem, tylko musiał się trochę odnaleźć. Nawet w Pustyni i w puszczy występują te wątki. Porwanie, pościgi, pojedynki i nawet miłość od pierwszego wejrzenia, tylko jeszcze nie uświadomiona, Stasia i Nel. Taki w tej swojej tematyce powtarzalny był Sienkiewicz. Pomimo tego, jego Trylogia, której część stanowi powieść Potop jest chętnie czytana i chętnie oglądane są jej ekranizacje.

Henryk Sienkiewicz - Trylogia 

W skład sienkiewiczowskiej trylogii wchodzą: Ogniem i mieczem, Potop oraz Pan Wołodyjowski.

A do której części najchętniej sięgają czytelnicy? Do Potopu. Dzięki Kmicicowi. Kmicic to jeden z najlepiej wykreowanych przez Sienkiewicza bohaterów. Facet z krwi i kości, bohater, który nie nudzi od początku swoja idealnością, a który ostatecznie i tak idealny się okazuje. To właśnie postać ulegająca przemianie, pod wpływem miłości oczywiście. Trylogia powstawała w latach: 1884 – 1888. Akcja wszystkich części toczy się na terenie Rzeczypospolitej pod koniec pierwszej i w drugiej połowie XVII wieku. Do zrozumienia tej prostej opowieści o wielkiej miłości, potrzebujesz podstawowej wiedzy historycznej.

Potop - czas wydarzeń 

Akcja ma miejsce podczas najazdu Szwedów na Polskę, w czasie VI wojny polsko- szwedzkiej. W Potopie są to dwa lata z blisko 5-ciu lat walk. Najważniejszym wydarzeniem przedstawionym w powieści jest obrona Jasnej Góry.

Potop - miejsce akcji

Akcja toczy się na ziemiach polskich, a miejsca, które musisz zapamiętać to: Częstochowa z Jasną Górą, Kiejdany na Litwie, Sandomierz, Warszawa oraz Ujście w Wielkopolsce.

Potop - wydarzenia historyczne

Ujście - początek wojny i od razu poddanie się. Pospolite ruszenie szlachty wielkopolskiej nie było skłonne do walki i chętnie podpisano układ z najeźdźcą.

Kiejdany - odbyła się tam uczta, w czasie której Janusz Radziwiłł jako wielki hetman litewski uznał zwierzchność króla Szwecji, Karola Gustawa. W zamian dostał zapewnienie, że jego ród otrzyma rangę królewską. Część gości uznała to za zdradę.

OBRONA JASNEJ GÓRY. Poszło o skarby. Szwedzi – luteranie chcieli wykorzystać wojnę do wywiezienia z Jasnej Góry kosztowności. Nie udało się jednak. Klasztoru nie zdobyli, co było ogromną porażką wojsk szwedzkich.

Potop - bohaterowie historyczni

• Jan II Kazimierz – król Polski
• Janusz Radziwiłł – wojewoda wileński i hetman wielki litewski
• Bogusław Radziwiłł
• Krzysztof Opaliński – wojewoda poznański
• Stefan Czarnecki – dowódca polskiej armii, później hetman
• Stefan Lubomirski – hetman wielki koronny
• Paweł Sapieha – hetman wielki litewski
• Augustyn Kordecki – przeor klasztory na Jasnej Górze

Potop - streszczenie 

Potop przytłacza liczbą nazwisk, miejsc, stopni wojskowych, funkcji pełnionych przez bohaterów powieści. Spróbujemy ograniczyć tę wiedzę do minimum.

Jesteśmy na Żmudzi (obecnie to obszar Litwy) . Większość majątków, które się tu znajdują należy do rodu Billewiczów. Umiera głowa rodu, Herakliusz Billewicz, dziadek głównej bohaterki Oleńki Billewiczówny. W testamencie, jedną ze swoich posiadłości - Lubicz, zapisuje Andrzejowi Kmicicowi. Andrzej jest synem jego przyjaciela. Billewicz chciałby jeszcze, aby Oleńka wyszła za mąż za młodego Kmicica. Zaznacza jednak, że nie musi tego robić, jeżeli będzie chciała wstąpić do klasztoru lub okaże się, że Jędrek nie jest jej godny, bo zły mężczyzna z niego. Na Żmudzi, w tym samym czasie jest Michał Wołodyjowski, który tworzy wojsko z okolicznej szlachty do walki ze Szwedami. Oleńka tymczasem mieszka w innej posiadłości Billewiczów, w Wodoktach. Tam czeka na ewentualnego, przyszłego narzeczonego. Kiedy pojawia się nagle Andrzej Kmicic, mamy ulubione sienkiewiczowskie zakochanie od pierwszego wejrzenia. I ona i on są sobą zauroczeni. Pewny siebie, zabawny chorąży orszański Kmicic i piękna, a z charakterem Oleńka, tworzą interesującą parę. Po spotkaniu z dziewczyną Kmicic wraca do Lubicza, w którym stacjonuje ze swoim wojskiem. Najemnicy, którymi dowodzi to zbieranina przypadkowych, trochę dzikich, narwanych ludzi, często przestępców.W Lubiczu trwa libacja, do której Andrzej dołącza. Kończy się ona strzelaniną do portretów przodków Billewiczów i zabawą z dziewczynami z dworku.

Na drugi dzień Kmicic i jego kompani jadą do Oleńki. Organizują kulig, podczas którego młodzi wyznają sobie miłość. Kulig przerywa posłaniec, który informuje Kmicica o zamieszkach w mieście Upity, w którym pozostała część oddziału chorążego. Kmicic zostawia Oleńkę i wyjeżdża. W czasie jego nieobecności do dziewczyny docierają informacje o zabawowym, hulaszczym trybie życia narzeczonego. Zachwycona tym nie jest. Kmicic porządkuje sprawy w Upicie, a jego pozostali żołnierze wyruszają z Lubicza do niego. Po drodze zatrzymują się w knajpie w Wołmontowiczach. Takiemu towarzystwu wiele nie trzeba. Zadzierają z okoliczną ludnością i rodem Butrymowiczów. Dochodzi do walki, w której giną żołnierze Kmicica.

Kmicic wraca z Upity prosto do Oleńki. Ta cieszy się, ale jednocześnie kłóci się z nim, wygarnia mu wszystko co wie, każe wybierać między nią a kompanami. Kmicic uważa, ze wcale nie musi tego robić. Kłócą się i godzą. No ale chorąży dowiaduje się o wydarzeniach w Wołmontowiczach. Wściekły napada na majątek Butrymów. Z resztą swojego oddziału palą wieś, mordują ludzi. Ostatecznie ponoszą klęskę i Kmicic chowa się u Oleńki. Kiedy niebezpieczeństwo mija, Billewiczówna wygania go ze swojego domu. Nie przyjmuje jego tłumaczeń, a wybaczy mu tylko, jeżeli wybaczy mu szlachta, którą zaatakował. I co w takim razie robi Kmicic? Mamy porwanie! Zabiera Oleńkę siłą do Lubicza. Na pomoc dziewczynie przybywa Michał Wołodyjowski. Dochodzi do pojedynku między nim a Kmicicem i pamiętnych słów ze strony pokonanego Jędrka: Kończ waść, wstydu oszczędź. Ostatecznie dwóch wyśmienitych rycerzy, kończy pojedynek, którego zwycięzcą jest Wołodyjowski. Korzystając z okazji Wołodyjowski oświadcza się dziewczynie, ale przecież ona taka zakochana w tym diable Kmicicu.

Wołodyjowskiego wzywa książę Janusz Radziwiłł. Michał postanawia pomóc Kmicicowi w odzyskaniu dobrego imienia. Zabiera go ze sobą na wojnę ze Szwedami. Razem przyjeżdżają do Kiejdan, gdzie przebywa Janusz Radziwiłł i gdzie spotykają innych, którzy mają nadzieję, że pod dowództwem Radziwiłła Polska zwycięży Karola Augusta.

W Kiejdanach są też Jan Skrzetuski, znany z Ogniem i mieczem, teraz już mąż Heleny, o którą tak walczył z Bohunem i ojciec dwójki dzieci. Razem z nim przyjechał Zagłoba, a okazuje się, że na zamku jest również Oleńka. W pewnym momencie książę Radziwiłł rozmawia sam na sam z Kmicicem i każe mu przysiąc przed Bogiem, że będzie mu wierny jako żołnierz. Wieczorem zaś, przy kolacji książę osobiście prosi, aby Billewiczówna wybaczyła Andrzejowi. Panna daje Kmicicowi nadzieję, że coś jeszcze z tej ich miłości może być, ale pod warunkiem, że szlachcic odkupi swoje winy.

W czasie przyjęcia w Kiejdanach następuje coś co odwraca bieg wydarzeń i znowu wprowadza zamęt w życiu Kmicica. Okazuje się, że książę Radziwiłł dogadał się ze Szwedami, w zamian za korzyści i podniesienie rodu Radziwiłłów do królewskich godności. Odłącza Litwę od Polski i wchodzi w sojusz z Karolem Augustem. Budzi to oczywiście oburzenie ze strony znacznej części polskiej szlachty. Uważają to za zdradę. Wypowiadają posłuszeństwo księciu za co zostają uwięzieni. Kmicic jest w koszmarnej sytuacji. Też uważa, że decyzja Radziwiłła to zdrada, jednocześnie przyrzekał mu wierność i słowa chce dotrzymać. No i to jest gwóźdź do trumny jego związku z Oleńką. Teraz oprócz tego, że łajdak, hulaka to jeszcze i zdrajca. Billewiczówna opuszcza Kiejdany.

Radziwiłł przekonuje Kmicica, że jego decyzja jest najlepszym ratunkiem dla kraju, że wie co robi i robi to z patriotyzmu, a nie z wyrachowania. Jednocześnie skazuje na śmierć Wołodyjowskiego, Skrzetuskiego i Zagłobę. Jednak na prośbę oddanego mu Kmicica, godzi się ich uwolnić i wysłać do Szwedów. Chorąży nie wie jednak, że za jego plecami, książę wydaje rozkaz zabicia szlachciców. W drodze, pomysłowemu Onufremu Zagłobie, udaje się wymknąć i sprowadzić żołnierzy Michała Wołodyjowskiego. W ten sposób uwolnił jeńców.

Tymczasem Kmicic zbiera wojska dla Radziwiłła. Przyjeżdża też do Oleńki, żeby zabrać ją znowu do Kiejdan. Dumna i uparta szlachcianka nie zamierza się na to zgodzić. Nagle w jej domu pojawiają się Jan Skrzetuski, Onufry Zagłoba i Michał Wołodyjowski. No, jak zobaczyli zdrajcę Kmicica to się zaczęło. Tym razem Wołodyjowski nie zamierza go puścić. Należy mu się za zdradę kara śmierci. Dumny, opanowany pewny swoich racji Kmicic nie prosi o łaskę. Zagłoba znajduje jednak przy nim list, z którego wynika, że tylko dzięki Kmicicowi żyją. Ostatecznie puszczają chorążego wolno, ale informują go o tym, że i tak mieli zostać zamordowani.

Ostatecznie sam Radziwiłł sprowadza Oleńkę znowu do Kiejdan. Beznadziejnie smutny to pobyt i dla niej i dla Kmicica.

Tymczasem Szwedzi zdobywają Warszawę.

Kmicica męczy sytuacja w Kiejdanach. Chce odwrócić swoją uwagę od Oleńki. Janusz Radziwiłł wysyła go do swojego brata Bogusława, do Tykocina. Przed wyjazdem żegna się z Oleńką. Jeszcze raz oznajmia jej, że nie może postąpić inaczej. Zrozpaczony, że nie może być z miłością swojego życia, całuje ją i odjeżdża. W drodze na Podlasie spotyka księcia Bogusława. Z rozmowy z Radziwiłem wnioskuje, że żadni z Radziwiłłów patrioci, a Januszowi zależy tylko na własnym interesie. Wściekły, wykorzystany i oszukany, w rozpaczy porywa Bogusława. W czasie postoju księciu udaje się zabić jednego ze strażników i mocno zranić Kmicica. Ucieka, a Andrzeja , jego wierny wachmistrz Soroka, przewozi w bezpieczne miejsce. Zatrzymują się w lesie, w chacie dawnych kompanów Kmicica. Tam szlachcic dochodzi do siebie. Psychicznie jest w okropnym stanie. Martwi się o Oleńkę, która jest w Kiejdanach. Pisze do Janusza Radziwiłła i wypowiada mu posłuszeństwo. Inny list wysyła do Wołodyjowskiego. Opowiada mu w nim całą historię zdrady Radziwiłła. Wie, że trudno uwierzyć komuś, kogo uważa się za zdrajcę. Podpisuje list Babinicz, nazwiskiem pochodzącym od miasteczka, które należało do jego rodziny.

W Kiejdanach, u swojego brata przebywa Bogusław. Postanawia on w ramach zemsty na Kmicicu uwieść Oleńkę. Zadanie to całkiem miłe, biorąc pod uwagę atrakcyjność panny. Ale panna ta i atrakcyjna i z charakterem, więc nic z planów księcia nie wyszło. Zresztą sam książę w porównaniu do męskiego Kmicica, blado wypada.

Kmicic jako ubogi szlachcic Babinicz, podróżuje po kraju. Próbuje dostać się do króla Jana Kazimierza. Szuka dla siebie miejsca. Chce walczyć przeciwko Szwedom. W jednej z karczm trafia niestety na Józefa Butryna. Przypomnij sobie. To ten, z którym doszło do awantury na początku powieści. Butryn rozpoznaje w Babiniczu Kmicica i znowu dochodzi do awantury. Andrzej spotyka też przypadkiem Rzędziana, znajomego Wołodyjowskiego. Prosi go, aby przekazał Michałowi, że nie jest jego wrogiem, że wiele się zmieniło. W liście pisze też szczegółowo o planach Radziwiłłów. Wołodyjowski, Skrzetuski i Zagłoba zbierają wojsko przeciwko Szwedom i zdrajcom Radziwiłłom. Kmicic kieruje się w stronę Częstochowy. Przypadkiem, w przydrożnej gospodzie słyszy jak poseł szwedzki mówi o planowanym ataku na Jasną Górę. Chorąży wyrusza więc do klasztoru , aby ostrzec mnichów . Tam też spowiada się przeorowi Kordeckiemu.

Oblężony klasztor długo broni się przed Szwedami. Kmicic jest tam jednym z głównych dowódców. Różne wydarzenia mają miejsce po drodze. Zapamiętaj jedno charakterystyczne. Ogłuszony po wybuchu ogromnego działa, Kmicic trafia w ręce Szwedów. Tam niejaki Kuklinowski, który wcześniej próbował namówić Kmicica na przejście do Szwedów, co mu się oczywiście nie udało, w zemście, wiesza szlachcica w stodole i podpala mu sławetne boczki. Kmicica ratują jego ludzie, a ten robi to samo Kuklińskiemu. Wiesza go i też pochodnią podpala mu jeden bok.

Po udanej obronie Jasnej Góry, Kmicic dociera wreszcie na Śląsk, do króla Jana Kazimierza. W drodze do Polski ratuje nawet królowi życie. Ranny, ujawnia królowi swoją tożsamość.

W tym czasie wojska Wołodyjowskiego docierają do Radziwiłłów. Janusz ginie, a Bogusław ucieka porywając ze sobą Oleńkę.

Trwają walki w Zamościu, Lublinie i Sandomierzu. Szwedzi ponoszą klęskę. Ostatecznie odzyskujemy również Warszawę.

Bogusław tymczasem przetrzymuje w swoim majątku w Tykocinach Oleńkę. Próbuje uwieść ją na różne sposoby. Po dobroci, a jak to nie skutkuje to i siłą. Nic mu jednak nie wychodzi. Oleńka planuje ucieczkę. Radziwiłł wywozi ją jednak do Taurogów. Kmicic walczy i walczy. Dociera w końcu i do Taurogów. Rozbija wojsko Bogusława, pozostają jednak w majątku Oleńka i przebywająca z nią Anna Krasieńska późniejsza narzeczona Wołodyjowskiego. Szalona, sympatyczna, kochliwa i swoim urokiem rozkochująca mężczyzn wokół siebie.

Wszystkich tych walk nie zapamiętasz. Kmicic jako Babinicz przemierza kraj, a jego sława i legenda rośnie. Oleńce i Annie udaje się uciec i docierają na Żmudź, do Lubicza, należącego przecież teraz do Kmicica. Tam osaczają je wojska szwedzkie. Anna pisze do Babicza, o którym tyle słyszały, z prośbą o pomoc. I pomoc nadchodzi. Babinicz jednak potem jedzie walczyć dalej. Ostatecznie Szwedzi przegrywają, poddają się i uciekają z Polski. Udaje się również odbudować Wodokty , w których teraz mieszka Oleńka. Pewnego dnia, do Lubicza przywieziony zostaje ciężko ranny Kmicic. Oleńka jest przerażona jego stanem. Kmicic jednak powoli dochodzi do siebie. Pewnej niedzieli pojawia się na mszy w Utpicie, a tam ksiądz odczytuje list od króla Jana Kazimierza rehabilitujący Andrzeja Kmicica. Oleńka ma wyrzuty sumienia, że tak źle o nim myślała i tak fatalnie go traktowała. Kmicic ją kocha, ona kocha jego. Wszystko jest teraz proste. Dochodzi do zaręczyn i to podwójnych. Jeszcze Anusia i Michał Wołodyjowski zakochują się w sobie wzajemnie.

Potop - problematyka 

1. MOTYWY WYSTĘPUJĄCE W POTOPIE

• motyw wojny - motyw patriotyzmu - motyw zdrady - motyw miłości - motyw trójkąta miłosnego - motyw przyjaźni - motyw zemsty - motyw podróży - motyw rycerza - motyw przemiany.

2. CECHY GŁÓWNYCH BOHATERÓW

Andrzej Kmicic

• odważny, stanowczy, porywczy, wierny, pewny siebie, chętny do zabawy ale i do walki w imię ideałów lub miłości,

Aleksandra Billewiczówna

• wrażliwa, odważna, stanowcza, wierna, uczciwa, bogobojna, nieustępliwa, czuła, opiekuńcza

Janusz Radziwiłł

• bezwzględny, chciwy, apodyktyczny, nieuczciwy, nieustępliwy, zdrajca

Michał Wołodyjowski

• uczciwy, odważny, wierny ojczyźnie i przyjaciołom, inteligentny, szczery, stanowczy, wyrozumiały, życzliwy

3. NAJWAŻNIEJSZA TERMINOLOGIA DO ZAPAMIĘTANIA

POWIEŚĆ HISTORYCZNA: na tle wydarzeń historycznych ukazane są losy fikcyjnych bohaterów, tworzących przekrój społeczeństwa danej epoki. Narracja prowadzona przez wszechwiedzącego narratora, stylizowana jest na język z epoki. W kompozycji Potopu odnaleźć można elementy epopei, baśni, romansu, powieści przygodowej i westernu.

4. ZNACZENIE TYTUŁU POWIEŚCI

Tytuł tej części trylogii można odczytywać na dwa sposoby. Pierwszy: VI wojna polsko – szwedzka zwana jest Potopem szwedzkim. Szwedzi bardzo szybko i licznie opanowali nasz kraj, zalali wojskiem tereny Rzeczypospolitej. Drugi: nawiązuje do biblijnego potopu, który został zesłany na ludzi jako kara za grzechy. Brak miłości do ojczyzny poskutkował wojną ze Szwedami. W biblii potop przyczynił się do odrodzenia wiary w Boga. Potop szwedzki spowodował, że Polacy jakby na nowo pokochali swoją ojczyznę, powrócił patriotyzm.

Potop - warto wiedzieć

Chciałoby się powiedzieć, fuksa miał Sienkiewicz, że się znalazł Hoffman i Olbrychski. Trudno dzisiaj myśleć o bohaterach powieści nie przez pryzmat filmu. Kmicic to Daniel Olbrychski, Michał Wołodyjowski to Tadeusz Łomnicki, a Oleńka – Małgorzat Braunek.

Olbrychski na ekranie kochał szaleńczo, walczył do krwi ostatniej i był fantastycznym Kmicicem tak, że lepiej już chyba nie można. Był fantastycznie przygotowany fizycznie do roli. Prawie wszystkie sceny wykonywał sam, bez pomocy kaskadera. Świetnie jeździł konno, był bardzo dobrym szermierzem i biegaczem.

Kmicic - typ niegrzecznego chłopca na zewnątrz i wrażliwca w środku. Gdzie jeszcze takiego spotkasz? Jeams Dean jako Buntownik z wyboru, John Travolta i jego Danny Zuco w filmie Grease,

Wiedźmin, Ryan Gosling i jego bohater w filmie Drive, Bruce Willis w Piątym elemencie, Sherlock Holmes w najnowszej wersji z Benedictem Cumberbachtem, i jeszcze bohaterowie współczesnych seriali: Don Draper z Mad Men i Jughead Jones z Riverdale. Wszystkich ich łączy ta sama wrażliwość, skryta za postawą niegrzecznego twardziela. I wszystkich ich za to właśnie kochają kobiety.