Spis treści
- Odyseja – Homer: najważniejsze informacje
- Odyseja - bohaterowie
- Odyseja – Homer: streszczenie
- Odyseja – Homer: opracowanie
- I na koniec kilka słów dla ambitnych
„Odyseja” Homera jest interesującym opisem przygody. Spróbuj podejść do niej na zasadzie książki podróżniczej niosącej ze sobą coś więcej niż tylko zwariowane opowiadania. Przypomnij sobie Wojtka Cejrowskiego na bosaka czy Martynę Wojciechowską. Oni też podróżują, trafiają do różnych miejsc i opowiadają ciekawe historie. Podobnie było z Odyseuszem. Zostań z nami do końca, a przekonasz się, jak gniew bogów może pokrzyżować plany powrotu do domu i skazać na dziesięcioletnią wędrówkę. Usiądź zatem wygodnie i zanurz się w tej niebanalnej historii. Ahoj, przygodo, jak mawiają Czesi.
Przeczytaj albo wysłuchaj cierpliwie naszego opracowania do końca – dowiesz się, jakie trudności i przygody spotkały Odyseusza w trakcie powrotu do domu. Zacznijmy jednak od zebrania najważniejszych informacji.
Odyseja – Homer: najważniejsze informacje
Akcja „Odysei” Homera toczy się dziesięć lat po zakończeniu wojny trojańskiej. Wydarzenia opisane w tym utworze rozgrywają się w czasie czterdziestu dni: od wyjazdu Telemacha w celu odnalezienia ojca do powrotu Odyseusza do Itaki.
Miejsc akcji jest sporo. Homer posłużył się zarówno prawdziwymi krainami, jak i miejscami mitycznymi. Najważniejsze byś zapamiętał, że wydarzenia eposu rozpoczynają się i kończą w Itace. Oprócz tego postaraj się zapamiętać chociaż kilka miejsc. Wyspę Ogigia kojarz z nimfą Kalipso, a wyspę Scheria z Feakami oraz królem Alkinoosem. Była też wyspa króla Eloa od wiatru, wyspa Ajaja od czarodziejki Kirke, wyspa Trinkaria należąca do Heliosa, Itaka, Ismaros, wybrzeże Peloponezu, kraina Lotofagów, kraj Cyklopów, kraj Lajstrygonów, czyli olbrzymich ludożerców oraz Hades.
Odyseja - bohaterowie
Najważniejszym, głównym i tytułowym bohaterem jest oczywiście Odyseusz, władca Itaki, któremu powrót do domu zajął aż dziesięć lat. Dlaczego tak długo? W skrócie: gniew bogów, imprezy i zauroczenie pewnej nimfy. Odyseusza cechuje wytrwałość, siła oraz spryt. Ma żonę Penelopę i syna Telemacha.
Penelopa jest żoną Odyseusza. Musisz wiedzieć, że jest to najwierniejsza żona we wszechświecie, która dzielnie czekała na męża.
Telemach jest synem Odysa, młody i odważny, opiekuje się matką oraz Itaką na czas nieobecności ojca. Na polecenie Ateny wyruszył w podróż w celu odnalezienia Odysa.
Warto pamiętać także o nimfie Kalipso, która najpierw uratowała Odyseusza z morza, a potem się w nim zakochała i więziła na wyspie przez siedem lat.
Często w eposie pojawia się postać Ateny, która pomaga Odyseuszowi wrócić do domu, a Telemachowi podpowiada w sprawie poszukiwań.
Jest też mściwy Posejdon, który daje Odyseuszowi nieźle popalić. Co rusz zsyła na niego burze.
Możesz się spotkać także z pytaniem o Polifema. To cyklop, syn Posejdona, który został oślepiony przez Odyseusza.
Postaraj się także zapamiętać Alkinoosa oraz Arete. Pomogli oni Odyseuszowi na wyspie Feaków.
Tych bohaterów zapamiętaj koniecznie: Odyseusz, Telemach, Penelopa, Atena, Kalipso, Kirke, Alkinoos, Posejdon, Polifem. Ci są mniej ważni, jednak warto mieć ich na uwadze: Nestor, Eurykleja, Menelaos, Leukota, Laertes, Nauzykaa, Euryloch.
Odyseja – Homer: streszczenie
Wiesz, jak dzielą się powroty z udanych imprez do domu? Na takie, które są długie i pamiętliwe oraz takie, których nawet nie pamiętasz. Odyseusza spotkała ta pierwsza wersja.
Pieśń I
Poznajemy Odyseusza. Nimfa Kalipso więziła bohatera na swojej wyspie. Zapytacie o powód? To proste. Ma się z nią ożenić i zapomnieć o miejscu swojego pochodzenia, czyli o zniszczonej Troi. Sytuacja Odyseusza nie jest ciekawa, ponieważ bogowie się na niego uwzięli i skazali na tułaczkę. Największym gniewem pała do niego Posejdon, który mści się za oślepienie swojego syna, Polifema. Jednak na naradzie Atenie i Zeusowi udaje się przekonać pozostałych bogów do litościwego potraktowania wędrowca.
Po tym małym sukcesie Atena wpada na pomysł przebrania się za mężczyznę i wyruszenia pod bramy Itaki, by porozmawiać z Telemachem. Koniecznie zapamiętaj, że to syn Odyseusza. Bogini zachęca go do rozpoczęcia poszukiwań ojca. Podczas rozmowy wymieniają się różnymi informacjami. Telemach wspomina, że tęskni za ojcem, a za jego matką, Penelopą uganiają się gachy i wydają cały jego majątek. Telemach martwi się też, że jego ojciec nie żyje. Atena doradziła mu, co ma zrobić: przegnać gachów matki, wziąć łódź z wioślarzami i udać się do Sparty. Jeśli w ciągu roku Odys nie wróci do domu, będzie mógł dać matce pozwolenie na ślub.
Pieśń II
Telemach zwołuje zgromadzenie wszystkich mieszkańców Itaki. Rzuca na nim oskarżenia wobec zalotników, którzy bezprawnie wydają majątek jego ojca. Starszyzna Itaki jest jednak przeciwko jego matce – twierdzi, że kobieta celowo wodzi za nos wszystkich zalotników. Jako ciekawostkę możesz zapamiętać, że Penelopa obiecała wziąć ślub, jak skończy tkać szatę dla Laertesa. Ona jednak cwana w dzień tkała, a w nocy pruła – i tak od trzech lat. Głośne zebranie zakończyło się walką dwóch orłów, których zesłał Zeus. Mieszkańcy uznali to za znak powrotu Odyseusza do ojczyzny.
Telemach zapowiedział, że bierze statek i musi minąć co najmniej rok, by jego matka mogła wyjść za mąż. Niestety nie wszystkim się to spodobało. Zwłaszcza zalotnikom matki, którzy jak najszybciej chcieli położyć łapę na skarbach Odysa. Starali się udaremnić podróż Telemacha, lecz ten poprosił o pomoc Atenę. I wiecie co? Facet dostał od bogini nie tylko łódź, ale także ekipę podróżniczą. Telemach razem z Ateną wyruszyli w podróż do Peloponez.
Pieśń III
Bohaterowie dopływają do Pylos i trafiają do Nestora. Temu wzięło się na wspominki. Opowiada o walkach w Troi, męstwie i odwadze Odysa. Lekcja historii zahacza też o Menelaosa i Agamemnona. O ile wojska tego pierwszego po bitwie wyruszyły do domu, o tyle we flocie Agamemnona doszło do sporu i część ludzi wypłynęła z Odyseuszem. Nestor radzi Telemachowi wyprawę do Menelaosa. Nazajutrz wypływa on do Lakedajmonu z Pejsystratem, synem Nestora.
Pieśń IV
Telemach dociera do Menelaosa i znowu wysłuchuje o bohaterstwie i męstwie swojego ojca. Najważniejsza jednak jest dla niego informacja o prawdopodobnym uwięzieniu Odyseusza przez nimfę Kalipso. Menelaos dowiedział się o tym od bożka Proteusa. W międzyczasie gachy od Penelopy nie zapominają o młodym i planują na niego zasadzkę.
Pieśń V
Kolejna narada bogów. Tym razem Zeus rozkazuje Hermesowi zanieść nimfie Kalipso rozkaz uwolnienia Odyseusza. Upartość Kalipso w końcu mięknie i pozwala Odyseuszowi zbudować tratwę. Ofiarowuje mu nawet topór i siekierę. Na drogę obiecała przygotować mu kanapki oraz dać jakąś odzież. Odys tratwę zbudował w cztery dni. Kiedy już wypłynął, napotkał ponownie na gniewnego Posejdona. Mściwy bóg wywołał burzę, która zniszczyła tratwę Odyseusza. Na szczęście dla niego spotkał po drodze inną boginię morską, Leukoteę. Dała mu czarodziejską przepaskę, dzięki której udało się Odysowi dopłynąć do brzegu Scherii.
Pieśń VI
Odyseusz ląduje na wyspie Feaków. Spotyka tam Nauzykeę, którą prosi o pomoc. Tym razem ma szczęście – otrzymuje od królewny ubrania, jedzenie oraz porady, jak dostać się do zamku królewskiego. Nauzykaa radzi mu, by o pomoc poprosił królową Aretę i króla Alkinoosa.
Pieśń VII
Atena pomaga Odyseuszowi w jego wędrówce. Z jej pomocą udało mu się trafić na dwór Alkinoosa. Tam, rozmawiając z parą królewską, relacjonuje ostatnie wydarzenia ze swojego życia, lecz nie zdradza swojego prawdziwego imienia. Wspomina też o tym, że przez siedem lat więziła go nimfa Kalipso. Alkinoos i Arete obiecują mu pomoc.
Pieśń VIII
Statek dla Odyseusza jest już gotowy. Przed podróżą warto jednak urządzić zabawę, tańce i małe igrzyska sportowe. Odys został wyzwany na pojedynek przez jednego z mieszkańców wyspy. Męska brawura nie pozwoliła mu przegrać. Wykonał najdłuższy rzut dyskiem w całej swojej karierze, czym zdradził swoje pochodzenie.
Pieśń IX
Odyseusz postanawia powiedzieć prawdę o sobie. Relacjonuje swoje dotychczasowe życie. Z tej części warto zapamiętać kilka wypraw. Pierwsza opowieść mówi o podróży do krainy Lotofagów. Lud ten żywił się wyłącznie owocami lotosu. Zjedzenie takiego kwiatka powodowało utratę pamięci. Odyseusz jako jedyny ze swojej żeglarskiej załogi nie spróbował nawet jednego płatka, dzięki czemu udało mi się uciec z wyspy i uratować część swojej załogi. Następna z opowieści dotyczy wyprawy na wyspę cyklopów. Mieszkał tam Polifem, syn Posejdona. Gdy Odyseusz ze swoimi ludźmi dotarł na wyspę, syn boga mórz uwięził przybyszów. Odyseusz, chcąc się wyratować, wziął go podstępem. Przedstawił się jako Nikt i upił Polifema aż do utraty przytomności. Długo nie czekając, kiedy Polifem smacznie chrapał, Odys wypalił mu jedyne oko. Teraz już wiesz, dlaczego Posejdon tak bardzo nienawidzi Odyseusza.
Pieśń X
Kolejna z opowieści dotyczy wyprawy na wyspę Eola, boga wiatrów. Tu sytuacja jest dość śmieszna, bo przybysze dostali w prezencie „przeciwne wiatry” w workach. Żeglarze jednak nie uwierzyli Eolowi i mieli nadzieję na jakieś błyskotki. Spróbuj zgadnąć, czym są „przeciwne wiatry”. Jak tylko worki zostały otwarte, statek powrócił na wyspę Eola, który tym razem nie zaoferował swojej pomocy.
Potem Odys trafił do Lajstrygonów, czyli kraju olbrzymich ludożerców. Nietrudno się domyślić, że jak ktoś na taką wyspę trafi, to raczej nie opuści jej w jednym kawałku. No i tak też było tym razem. Z całej załogi Odyseusza udało się uratować tylko jeden statek. Ten, na którym płynął nasz bohater.
Po olbrzymich ludożercach Odyseusz trafił na wyspę czarodziejki Kirke. I wiesz co? Znowu ma szczęście! Kirke zamieniła całą załogę Odyseusza w wieprze, oprócz niego samego. Odys spotkał się z Hermesem, który dał mu magiczne zioła ochronne. To dzięki temu nasz wędrowiec nie zamienił się w szynkę. Udało mu się też wynegocjować odmienienie towarzyszy podróży z powrotem w ludzi. Na wyspie spędzili rok, po czym nasz bohater poprosił Kirke o uwolnienie. Czarodziejka zgodziła się i wysłała ich w podróż do krainy zmarłych na spotkanie z Terezjaszem.
Pieśń XI
Tym razem akcja eposu przenosi się do Hadesu. Odyseusz wysłuchuje przepowiedni Terezjasza. Wróżbita opowiedział mu o rychłym powrocie do domu i długim, spokojnym życiu. Pojawił się nawet ducha matki Odyseusza, Antiklei, któray zapewnił o wierności Penelopy, oraz wojownicy spod Troi i postacie mitologiczne. Terezjasz zdradza także Odyseuszowi, że ten ma na pieńku z Posejdonem za oślepienie jego syna.
Pieśń XII
Po pobycie w Hadesie Odyseusz ze swoją załogą wracają do Kirke. Od niej dowiadują się o nowych niebezpieczeństwach, między innymi o Syrenach, które wabią wędrowców swoim śpiewem oraz o spotkaniu z morskimi potworami. Na szczęście każde z tych zagrożeń udało się pokonać. Syreny Odys wziął przechytrzył sposobem: żeglarzom kazał pozasłaniać uszy, a siebie przywiązać do masztu. Natomiast w przypadku starcia z potworami, musiał poświęcić sześciu swoich ludzi. W końcu dotarli na kolejną wyspę. Wbrew zaleceniom zabili na niej byki boga Heliosa i zjedli ich mięso. Helios obraził się i poskarżył na nich Zeusowi. Zesłany przez niego piorun rozbił Odyseuszowi statek. I wiesz co? Znów miał szczęście! Cała załoga zginęła, a on bezpiecznie dotarł do Ogigii.
Pieśń XIII
Nareszcie Odyseusz kończy swoją opowieść. Akcja wraca na wyspę Feaków i do króla Alkinoosa. Odys przed wyruszeniem w drogę dostał wiele różnorodnych kosztowności i zapasy jedzenia. Kiedy dotarł do Itaki, statek Feaków dostrzegł Posejdon. I wiesz co? Naszemu bohaterowi znów się poszczęściło. Odys przeżył, a cała załoga Feaków wraz ze statkiem została zamieniona w skałę. Odyseusza wita zaś Atena pod postacią pasterza. Aby bezpiecznie przebyli drogę, zamienia Odysa w starca.
Pieśń XIV
Odyseusz trafia do Eumajosa, świniopasa, który kiedyś dla niego pracował. Zatrzymuje się u niego na małe co nieco. Dostaje też ciepły płaszcz. Bohater nie zdradza swojej prawdziwej tożsamości, wymyśla opowiastkę, że jest Kreteńczykiem.
Pieśń XV
Atena rozkazuje Telemachowi wrócić do domu. Ostrzega go też przed gachami jego matki, którzy się na niego czają. Kiedy Telemach wraca do ojczyzny, widzi na niebie jastrzębia rozrywającego gołębia. To znak, że Itaką może władać tylko ród Odysa.
Pieśń XVI
Telemach wybiera się do Eumajosa, świniopasa, u którego aktualnie przebywa jego ojciec. Jest ciekawy, kim jest tajemniczy przybysz i zadaje dużo pytań. Po konsultacji z Ateną Odyseusz ujawnia synowi prawdę. Razem chcą powrócić do domu i opracowują plan pozbycia się gachów.
Pieśń XVII
Telemach wraca do Itaki, do swojego pałacu i matki. Nazajutrz pasterz Eumajos przyprowadza na miejsce Odysa wciąż przebranego za żebraka. Poznaje go jedynie pies. Wieczorem urządzono ucztę, na którą zaproszono także wszystkich gachów Penelopy. Atena doradza Odyseuszowi, by przeszedł się wokół stołu, dzięki czemu rozpozna, któremu z nich należy się śmierć.
Pieśń XVIII
Podczas uczty do pałacu przybywa drugi żebrak. Iros, bo tak miał na imię, wszczyna burdę i zaczyna się bić z Odyseuszem. Nietrudno zgadnąć, kto wygrał walkę. Jasne, że Odyseusz!
Pieśń XIX
Kolacja była, bójka była, można uznać, że wieczór udany. Wszyscy rozeszli się do domów. Penelopa, zaciekawiona tajemniczym przybyszem, wypytuje Odyseusza o to, kim jest i skąd pochodzi. Rozmowa z rzekomym żebrakiem rozczuliła serce Penelopy. Poprosiła służącą Eurykleję o przemycie stóp Odysa. I wiesz co? Tym razem facet miał pecha. Stara służąca, po bliźnie na nodze, rozpoznała w nim swojego pana. Odyseusz prosi jednak Eurykleję o dochowanie tajemnicy.
Pieśń XX
Pamiętasz o wielbicielach Penelopy? Znowu się pojawiają i znowu szydzą z Odyseusza-żebraka i Telemacha. Wszystkiemu przysłuchuje się matka chłopca. Zezłoszczona sytuacją Atena zsyła na zalotników szał.
Pieśń XXI
W końcu nadszedł czas na zawody łucznicze. Penelopa wpadła na pomysł zorganizowania konkursu. Ten, który okaże się najlepszym strzelcem, będzie mógł ją poślubić. Żadnemu z gachów nie udało się jednak napiąć łuku, który niegdyś należał do jej męża. Odyseusz-żebrak postanawia wziąć udział w konkursie. Tylko jemu udaje się napiąć łuk i przebić strzałą dwanaście toporów.
Pieśń XXII
Następuje rzeź. Odyseusz napina łuk i zabija jednego z gachów, Antinoja. Wyjawia całą prawdę o tym, kim jest. Zapowiada wszystkim pomstę i śmierć. Razem z Telemachem zaczynają walkę z gachami. Pomaga im Atena, która broni Odysa przed oszczepami. I wiesz co? Tym razem Odysowi dopisało szczęście. Udało mu się wszystkich zabić. Odys ukarał też wszystkie służące spółkujące z gachami.
Pieśń XXIII
W końcu Odyseusz wyznaje Penelopie, kim jest naprawdę. Ta nie wierzy mu od razu, dopiero po opowiedzianej przez niego historii, którą mogli znać tylko oni, Penelopa poznaje w nim swojego ukochanego męża.
Pieśń XXIV
I tak oto dobiegliśmy do końca eposu. Dusze zamordowanych trafiają do Hadesu i opowiadają przeróżne historie o tym, co stało się w Itace. Odyseusz zaś udaje się do Laertesa, swojego ojca, by wyznać całą prawdę i opowiedzieć o swoim powrocie. W międzyczasie znowu planowany jest atak na Odysa, by pomścić pomordowanych wielbicieli. Tym razem interweniuje Zeus. Od tej chwili życie w Itace ma być szczęśliwe.
Odyseja – Homer: opracowanie
Długi epos? Długi. Co musisz zapamiętać? Przede wszystkim, że Odyseja jest właśnie eposem. Ten gatunek literacki można rozpoznać po charakterystycznym wstępie, który zawiera inwokację. Jest też obiektywny narrator (w „Odysei” narratorów jest dwóch: jeden z nich jest obiektywny, wszechwiedzący, który występuje w trzeciej osobie, drugim jest sam Odyseusz). Kolejne ważne cechy eposu to heroiczny bohater i podniosły, patetyczny styl. Poza tym utwory Homera można rozpoznać po rozbudowanych porównaniach i dużej liczbie epitetów. Jeśli ci się uda, zapamiętaj także termin „retardacja”, który służy opóźnianiu akcji poprzez rozbudowane opisy. Dla niektórych czytelników może to być dość irytujące, kiedy pragniemy dowiedzieć się czegoś więcej, a autor na siłę przeciąga opisy poprzedzające właściwą akcję. Działaj na zasadzie skojarzeń – na pewno widziałeś kiedyś film lub serial, który mógłby być dwa razy krótszy, ale wtedy nie opłacałoby się go produkować.
Problematyka utworu nawiązuje do wędrówki. Odyseusz musiał stawić czoła wielu trudnościom, by powrócić do domu i rodziny. W eposie można odnaleźć metaforę ludzkiego losu. Na drodze naszego życia ciągle będą pojawiać się różne problemy czy przeciwności. Mimo tego, jak Odys, pokonujemy je i idziemy naprzód. Motyw wędrówki jest najważniejszym motywem w całym utworze. Oprócz niego w „Odysei” znajdziesz także inne motywy:
- motyw nowelistyczny – powrót Odyseusza po wielu latach do domu, gdzie czeka na niego wierna Penelopa;
- motyw zemsty – przejawia się w działaniach Posejdona. Zemsta jest główną motywacją boga mórz, by pomścić oślepienie swojego syna, Polifema. Ściga Odyseusza przez całą jego wędrówkę i stara się go zabić za wszelką cenę;
- motyw wierności – motyw ten nawiązuje oczywiście do Penelopy, która przez cały czas wiernie czekała na powrót Odyseusza. Przez dziesięć lat ignorowała zalotników i posługiwała się wymówkami tylko po to, by odwlec datę ślubu z jednym z nich;
- motyw tęsknoty – musisz wiedzieć, że Odyseusz nie wracał do Itaki po władzę czy pieniądze. Jego motorem napędowym była tęsknota za żoną Penelopą i synem Telemachem.
I na koniec kilka słów dla ambitnych
Z „Odyseją” w siedemnastym wieku pojawił się pewien problem. Mowa o kwestii homeryckiej, która zakłada, że postać Homera nigdy nie istniała. W związku z tym autorstwo zarówno „Iliady”, jak i omawianej „Odysei” przypisuje się różnorakim autorom, wychodząc z założenia, że sama treść jest zbitkiem różnych pieśni. Z kwestią homerycką wiążą się także trzy teorie:
1. Jedna przypisuje Homerowi autorstwo „Iliady” i „Odysei”.
2. Druga zakłada, że Homer jedynie skleił wszystko w całość, a treść została napisana przez innych autorów.
3. Trzecia całkowicie kwestionuje ingerencję Homera w powstanie „Odysei”.
