Spis treści
- Legenda o świętym Aleksym: najważniejsze informacje
- Legenda o świętym Aleksym: streszczenie
- Legenda o świętym Aleksym: opracowanie
- Legenda o świętym Aleksym: dla ambitnych
„Legenda o świętym Aleksym” to utwór, którego polska wersja powstała w piętnastym wieku. Jest przekładem tekstów łacińskich opartych na średniowiecznej literaturze hagiograficznej, czyli opisującej żywoty świętych. Łączy dwa gatunki literackie: kazanie i poemat. Potwierdza to zresztą jego budowa, która składa się z trzech członów: części zapowiadającej, wezwania do Boga i właściwego opowiadania. Autor polskiego przekładu tej legendy jest anonimowy. Do dziś nie wiadomo, kto stworzył dzieło, choć spekuluje się, że autor był Polakiem pochodzącym z Mazowsza. Świadczy o tym rzekomo zawarty w utworze dialekt, o czym można się przekonać, oglądając jedyny zachowany rękopis. Jest on przechowywany w Bibliotece Jagiellońskiej. Może będziesz miał okazję tam zajrzeć.
Głównym bohaterem utworu jest Aleksy. Opowieść o tym niezwykłym człowieku powstała w Syrii, gdzie praktykowano ascezę wśród pustelników i pątników. Nie wiesz, czym jest asceza? Nie szkodzi! Zostań z nami do końca i wysłuchaj albo przeczytaj opracowanie. Wszystko ci wyjaśnimy, a nawet więcej. Zbierzemy w całość najważniejsze fakty, żebyś mógł przyswoić niezbędny materiał w bardzo łatwy sposób.
Legenda o świętym Aleksym: najważniejsze informacje
„Legenda o świętym Aleksym” powstała w Syrii w czasach średniowiecza. Jest to epoka, która rozpoczęła się upadkiem Imperium Rzymskiego. Jeśli wierzyć źródłom, było to w roku czterysta siedemdziesiątym szóstym, ale w Polsce za początek średniowiecza uznaje się rok dziewięćset sześćdziesiąty szósty. Koniec epoki jest datowany na rok tysiąc czterysta dziewięćdziesiąty drugi, czyli czas, w którym Krzysztof Kolumb odkrywa Amerykę. Spróbuj zapamiętać te daty. Cechą charakterystyczną tej epoki było ogromne przywiązanie społeczeństwa do duchowieństwa. Osoby duchowne były tak samo ważne, jak cesarz. Miały wpływ nawet na sytuację polityczną danego kraju.
Zamiłowanie ludzi do Boga i spraw duchowych sprawiło, że za język urzędowy wielu krajów uznano łacinę, a filozofia, kultura i sztuka miały charakter uniwersalny. Były po prostu wspólne. W czasach średniowiecza tworzono wiele utworów religijnych opisujących żywoty świętych. „Legenda o świętym Aleksym” to tylko jeden taki przykład. Równie popularną postacią był Franciszek z Asyżu, którego życie też będziesz omawiał na lekcjach.
Akcja „Legendy o świętym Aleksym” toczy się na przełomie czwartego i piątego wieku w Rzymie. Czas obejmuje głównie życie bohatera: narodziny, ślub oraz tułaczkę po świecie, która zapoczątkowała jego żywot jako świętego. Najstarsza zachowana wersja tej opowieści pochodzi z roku tysiąc czterysta pięćdziesiątego czwartego. Jest polskim i nie całkiem kompletnym przekładem wersji łacińskiej, którą stworzył prawdopodobnie jeden z duchownych pochodzących z Mazowsza. Rękopis nie zawiera jednak opisu rozpaczy rodziny i pogrzebu Aleksego, co odtworzono później na podstawie innych przekazów. Utwór został napisany stylem wierszowanym, a dokładnie ośmiozgłoskowcem, którego cechy charakterystyczne przedstawimy w podsumowaniu.
Jak wspominaliśmy chwilę temu, akcja „Legendy o świętym Aleksym” toczy się głównie w Rzymie. Jednak nie jest to jedyne miejsce, do którego przeniesie cię ta opowieść. Oczami wyobraźni będziesz mógł zobaczyć także Laodyceię, Morze Śródziemne oraz wybrzeże Syrii. Czas akcji przypada na przełom czwartego i piątego wieku naszej ery, kiedy na tronie zasiadał cesarz Arkadiusz, a swój pontyfikat sprawował papież Innocenty pierwszy.
Poemat, bo takim gatunkiem literackim określono to dzieło, jest opowieścią o dziejach Aleksego – syna bogatego Rzymianina, który porzucił swoje dotychczasowe życie, aby wędrować po świecie i pomagać biednym. Po latach tułaczki wrócił co prawda do domu, ale choć żył jak nędzarz pod schodami ukochanych rodziców, do dnia śmierci nie przyznał się do swojej tożsamości. Pewien, że kostucha już niebawem się o niego upomni, postanowił opisać swoje życie. Dzień jego pogrzebu był serią dziwnych zdarzeń. Dzwony w rzymskich kościołach biły same, a chorzy przebywający koło ciała żebraka nagle zaczęli zdrowieć. W ten sposób potwierdzono jego świętość, co zresztą nie było jedynym takim przypadkiem w średniowieczu.
Opowieści o Aleksym, jak go niektórzy nazywali – Człowieku bądź Mężu Bożym, obiegły cały świat. Historię żywota świętego wiele razy przekładano. Była znana nie tylko w Syrii, ale też w Serbii, Bułgarii, Francji i we Włoszech. Do Polski dotarła dopiero około dwunastego wieku. Świadczy o tym patronat Aleksego nad jednym z kolegiackich kościołów. Niektóre źródła podają jednak dopiero wiek piętnasty.
„Legenda o świętym Aleksym” jest ściśle związana ze średniowieczną twórczością hagiograficzną, czyli pismami o charakterze religijnym, które opowiadały żywoty świętych. Budowa utworu jest specyficzna, ponieważ łączy w sobie cechy zarówno poematu, jak i kazania. Została skonstruowana w taki sposób, aby można było w niej wyodrębnić najbardziej interesujące dla czytelnika cechy charakteru świętego, takie jak skromność, ubóstwo, umartwianie się oraz pogardliwy stosunek do rzeczy ulotnych. Utwór charakteryzuje trzyczęściowy podział: na propositio, czyli zapowiedź poematu, invocatio będące wezwaniem do Boga oraz narratio, które jest właściwym opowiadaniem. Powtórzmy to raz jeszcze: propositio, invocatio i narratio. Twoi nauczyciele na pewno docenią, że pamiętasz takie szczegóły.
Poza tym opowieść o świętym Aleksym została napisana ośmiozgłoskowcem, czyli popularnym w naszej poezji wierszem sylabicznym, bardzo często wiązanym w strofy. Jego budowę wykorzystywali inni twórcy tacy jak Mikołaj Rej, Jan Kochanowski czy Adam Mickiewicz. Wiersz sylabiczny był popularny również w średniowiecznej literaturze czeskiej i liryce łacińskiej. Jego format jest bardzo prosty. To ośmiozgłoskowy wers pozbawiony podziałów, z akcentem wyrazowym na samym końcu.
Udało ci się zapamiętać pochodzenie i budowę „Legendy o świętym Aleksym”? Jeśli nie, nie przejmuj się. Przypomnimy to jeszcze raz na końcu opracowania. Czas teraz na dokładniejsze poznanie wybranych fragmentów.
Legenda o świętym Aleksym: streszczenie
Ważną częścią legendy jest inwokacja rozpoczynająca opowieść. Jest ona prośbą autora skierowaną do Mesjasza, aby ten pobłogosławił mu i dał należytą mądrość podczas opowiadania historii świętego. Dla ludzi żyjących w epoce średniowiecza takie prośby były bardzo istotne. Panowało bowiem przekonanie, że tylko Duch Święty może zapewnić łaskę oraz dać umiejętność wysławiania się. Modlitwa zapowiadająca to jednak dopiero początek tej niezwykłej historii.
W początkowych wersach poznajemy rodziców Aleksego – matkę Aglijas i ojca Eufamijana. Mieszkają oni w Rzymie – mieście, które jest pełne symboli religijnych i stanowi dużą wartość dla Kościoła. Posiadany przez nich dwór jest pełen bogactw, ale nawet troska o biedotę i sieroty nie jest w stanie ukoić ich bólu z powodu braku dziecka. Aglijas jest uważana za bezpłodną. Mimo żalu w sercu, żyją zgodnie i szczęśliwie, prosząc Boga, aby ten pozwolił im cieszyć się rodzicielstwem. Żarliwe modły zostają wysłuchane i żona Rzymianina zachodzi w ciążę. Rodzi się im syn – Aleksy. Niesamowite, prawda? Udało się, mimo braku nadziei, ale to jeszcze nie koniec opowieści. Postaraj się zapamiętać imiona pierwszych bohaterów: Aglijas – mama Aleksego i Eufamijan – ojciec. Oczywiście jest też Aleksy, główny bohater, którego narodziny są dla rodziców prawdziwą niespodzianką. Jego dzieciństwa nie będziemy ci opowiadać, tylko od razu przeskoczymy do czasów młodości tego niezwykłego człowieka.
Aleksy ma dwadzieścia cztery lata. Jest młody, ale za namową ojca zgadza się poślubić córkę cesarza – księżniczkę Famijanę. Choć do ożenku i związanej z tym odpowiedzialności mu daleko, nie umie się sprzeciwić woli ojca. Ślub Aleksego to w Rzymie bardzo duże wydarzenie. Błogosławieństwa parze udziela nie tylko cesarz, lecz sam papież Innocenty. Zapowiada się gorąca noc poślubna, ale wydarzeń, które mają zaraz nastąpić, nikt nie jest w stanie przewidzieć. Aleksy nie chce zakładać rodziny. Jego marzeniem jest życie w czystości i służba Bogu. Oczywiście nie mówi tego rodzicom, bo boi się ich reakcji. Zwraca żonie pierścień, który otrzymał w dniu ślubu, opowiada o swoich zamierzenia, a potem pakuje nieco rzeczy i znika. Famijana zdąży mu jeszcze przyrzec, że będzie się troszczyć o biednych i szanować starszych oraz tak jak mąż – służyć Bogu. Smutne, prawda? Wyobraź sobie, jak musiała się czuć dziewczyna porzucona w noc poślubną.
Tułaczka Aleksego to kolejny fragment legendy, który będziesz omawiał na lekcjach. Spróbuj zapamiętać co nieco z podróży młodego Rzymianina.
Aleksy odszedł, co spowodowało ogromny smutek wśród jego najbliższych. Tuż po zejściu z okrętu, którym odpłynął, rozdał zabrany wcześniej majątek ubogim, a sam postanowił żyć skromnie, wyrzekając się wszelkich dóbr. Poza tym modlił się gorliwie. Robił to nawet wtedy, gdy bramy kościoła były dla niego zamknięte, a mróz dawał o sobie znać bardziej, niż zazwyczaj. Któregoś dnia, gdy zupełnie się tego nie spodziewał, Matka Boska zeszła z obrazu i zaprosiła go do środka. Wieść o cudzie, który go spotkał, rozniosła się dzięki słudze kościelnemu. Ponieważ nie umiał on trzymać języka za zębami, Aleksy stał się sławny, mimo że sam tego nie chciał. Postanowił opuścić Laodyceię i wrócić do Syrii, gdyż odnaleźli go słudzy ojca, a nie chciał nikomu zdradzić swej tożsamości. Na szczęście nie został rozpoznany i mógł udać się dalej w swoją wędrówkę. Nie podróżował jednak zbyt długo, ponieważ los przywiał go z powrotem do Rzymu. Postanowił wrócić na dwór ojca, lecz w dość osobliwej formie. Zamieszkał jak żebrak pod schodami zrozpaczonych rodziców. Przez szesnaście lat, czyli aż do swojej śmierci, żył w poniżeniu, nierozpoznany przez bliskich.
Ostatnim ważnym dla ciebie fragmentem jest choroba i śmierć Aleksego. Znajomość tego kawałka umożliwi ci zrozumienie, dlaczego nasz bohater został świętym.
Złe traktowanie Aleksego mocno odbiło się na jego zdrowiu. Wiedział, że choruje i nie ma dla niego ratunku, dlatego, dopóki był przytomny, pisał historię swojego życia, aby stała się przykładem dla innych. Gdy zmarł, kartka z opisem żywota była w jego dłoni, ale nie można było jej wyjąć. Nikt nie wiedział, że mogła to zrobić tylko jego żona. Śmierć Aleksego zapoczątkowała serię dziwnych zdarzeń. Samoczynnie bijące w Rzymie dzwony kościelne nie były jedynym znakiem świętości żebraka. Liczne uzdrowienia osób przebywających przy ciele Rzymianina ostatecznie to potwierdziły. Pożegnalny list z jego ręki wyciągnęła Famijana. Dzięki niemu odkryto prawdziwą tożsamość świętego, a jego historia obiegła cały świat.
To już koniec streszczenia fragmentów tej niezwykłej legendy, ale nie naszego opracowania. Teraz je utrwalimy, żebyś mógł przyswoić sobie najważniejsze fakty.
Legenda o świętym Aleksym: opracowanie
Z pewnością zdołałeś zapamiętać, że „Legenda o świętym Aleksym” to poemat oparty na twórczości hagiograficznej, który został napisany ośmiozgłoskowcem, czyli wierszem typowym dla dzieł średniowiecznych. Charakterystyczną cechą tego utworu jest narracja trzecioosobowa z nielicznymi epitetami, które nie mają wpływu na całokształt wiersza ani jego symbolikę.
Głównym bohaterem legendy jest Aleksy – chłopak pochodzący z bogatej rzymskiej rodziny. Syn Aglijas i Eufamijana, pomimo posiadania żony i wszelkich dóbr materialnych, w wieku dwudziestu czterech lat postanowił służyć Bogu i prowadzić skromne żebracze życie. Wbrew pozorom nie jest bohaterem tragicznym. Był człowiekiem godnym podziwu i prawdziwym wzorem do naśladowania. W epoce średniowiecza jego osoba była bardzo popularna, ponieważ uważano, że życie doczesne jest tylko przygotowaniem do lepszego życia po śmierci.
Pamiętaj, że Aleksy to typ średniowiecznego ascety, czyli człowieka żyjącego w ubóstwie i zgodnie z naukami zawartymi w Piśmie Świętym. Miał lekceważący stosunek do dóbr materialnych, potępiał ludzi pazernych na bogactwo. Był też pełen pokory i siły. Przebywając przez szesnaście lat na progu rodzinnego domu i żyjąc jak żebrak, nie zdradził swojej tożsamości. Ponadto uciekał od popularności, jaką przyniosła mu jego świętość. Stosunek Aleksego do życia to klasyczny przykład ars moriendi, czyli sztuki umierania, gdzie śmierć jest swojego rodzaju wybawieniem i przepustką do lepszego świata.
Legenda o świętym Aleksym: dla ambitnych
„Legendy o świętym Aleksym” nigdy nie zekranizowano, dlatego nie możesz obejrzeć tej niesamowitej historii w całości. Jeśli chciałbyś zobaczyć, jak wyglądało życie ascetów, odszukaj film dokumentalny o świętym Franciszku z Asyżu w reżyserii Krzysztofa Łukaszewicza. Możesz też sięgnąć po wersje fabularne. Jedna jest z roku tysiąc dziewięćset osiemdziesiątego dziewiątego, a druga z dwa tysiące drugiego. W tej nowszej grają znakomici aktorzy, między innymi Mickey Rourke i Helena Bonham Carter. Film otrzymał Złotą Palmę i nagrodę Davida di Donatello za najlepszą scenografię. Zresztą historia Franciszka z Asyżu przyda ci się do kolejnej lektury.
