Zapomniane dzieła architektury?

Architektura w Polsce: wakacyjny przewodnik po architekturze

2023-07-07 12:20

Czy architektura w Polsce może być atrakcyjna dla zagranicznego turysty? Czy sami jesteśmy ciekawi tego, co ją wyróżnia i jakie XX-wieczne realizacje trafiły już do kanonu? Co zobaczyć w Polsce podczas wakacji? Prezentujemy nasz subiektywny przewodnik po architekturze w Polsce. Zaplanuj z nami Grand Tour po polskiej architekturze!

Spis treści

  1. Architektura w Polsce: miejsca do spania; hotele
  2. Zagubione dzieła architektury w Polsce
  3. Sacrum, miejsca pamięci – typowa architektura polska?
  4. Najbardziej efektowne blokowiska w Polsce

Grand Tour, wielka podróż po zabytkach przeszłości, była w XVIII wieku podstawą edukacji każdego aspirującego i zamożnego młodzieńca. W ruinach Akropolu i Pompei, na Forum Romanum oraz we florenckiej katedrze mijali się nieliczni szczęśliwcy, którzy mieli czas, pieniądze i wiedzę, by podjąć kosztowne, długotrwałe i ryzykowne wyprawy śladami przeszłości. Takie były początki turystyki, ale bardziej trafne jest chyba określenie „pielgrzymka kulturalna” – bo tak jak pielgrzymowanie, Grand Tour wiązał się z poświęceniem. Dziś podróżujemy szybciej, łatwiej i bezpieczniej, a Grand Tour może być udziałem milionów ludzi. Wielkie zabytki stały się produktem turystycznym.

Nowością ostatnich lat jest włączenie do kanonu zwiedzanych atrakcji obiektów architektury współczesnej. W naszym wakacyjnym przewodniku po architekturze w Polsce proponujemy miejsca nie tylko interesujące, oferujące możliwość turystycznego skonsumowania dobrej architektury współczesnej, ale przede wszystkim obiekty udostępnione do zwiedzania, gdzie można wejść, czasami coś zjeść, przenocować, pomodlić się, odpocząć. Za cezurę przyjęliśmy początek XX wieku i określiliśmy 4 kategorie miejsc, które mogą zainteresować współczesnego architurystę. Są więc wyjątkowe hotele, zagubione, mało znane dzieła znanych architektów XX-wiecznych. Wyjątkowe świątynie i bloki, bo to polska specyfika, którą często interesują się obcokrajowcy. Są charakterystyczne dzielnice, których zwiedzanie może zająć cały dzień. Nie jest to kompletny przewodnik po architekturze w Polsce. Każdy zapewne mógłby dodać do tej mapy własnych faworytów, przypomnieć jakieś zapomniane dzieła architektury w swojej okolicy. Ale niech nasz subiektywny wybór będzie zachętą do tego, by zwiedzać Polskę architurystycznie już dziś.

Architektura w Polsce: miejsca do spania; hotele

W XVIII-wiecznych pamiętnikach podsumowujących Grand Tour czasem więcej miejsca poświęcano zajazdom niż antycznym zabytkom. Nocleg też może być atrakcją turystyczną. Proponujemy niebanalne hotele, sanatoria oraz sypialnie dygnitarzy.

Architektura w Polsce: wakacyjny przewodnik po architekturze

i

Autor: Archiwum Architektury Park Hotel we Wrocławiu, widok od ul. Kopernika; fot. domena publiczna

Park Hotel we Wrocławiu d. dom dla osób samotnych i młodych małżeństw

Wrocław, ul. Kopernika 5

Autor: Hans Scharoun

Realizacja: 1929

Dwugwiazdkowy hotel w jednym z 32 budynków wzniesionych na wystawę Werkbundu Mieszkanie i Miejsce Pracy – WuWA. Zaprezentowano na niej modelowe, funkcjonalistyczne domy o płaskich dachach, pasmowych oknach i wnętrzach mieszkalnych ze standardowymi meblami. Budynek Scharouna jeszcze przed wojną zamieniono na hotel. Obecnie trwa jego konserwacja, dzięki której przywrócono oryginalną kolorystykę elewacji. Niedługo kolej na wnętrza.

Uzdrowisko Ustroń na potrzeby walki z COVID-19

i

Autor: Archiwum Architektury Zespół sanatoryjny w Ustroniu, proj. Henryk Buszko, Aleksander Franta, Tadeusz Szewczyk; fot. Maciej Lulko

Dzielnica Leczniczo-Rehabilitacyjna Ustroń-Zawodzie

Autorzy: Henryk Buszko i Aleksander Franta

Realizacja: 1964-1988

Dzielnica dla kuracjuszy z Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego, połączonego z Ustroniem specjalnie zbudowaną dwupasmową szosą. Zawodzie ma promowany wówczas dla tego typu założeń układ centralno-pasmowy. Obiekty o funkcjach leczniczych, rehabilitacyjnych i handlowo-usługowych zgrupowano w części środkowej, a hotele – na pobliskich stokach. Wyróżniają się biały „transatlantyk” sanatorium (1968) i 17 domów wczasowych w formie piramid (od 1967).

Architektura w Polsce: wakacyjny przewodnik po architekturze

i

Autor: Archiwum Architektury Zameczek w Wiśle; fot. Hons084 / CC BY-SA 3.0 pl

Rezydencja Prezydenta RP, tzw. Zameczek, w Wiśle

ul. Zameczek 1, Wisła

Autor: Adolf Szyszko-Bohusz

Realizacja: 1929–1931

Renowacja i modernizacja: Pracownie Konserwacji Zabytków Arkona, wnętrza: Tadeusz Nowak, Maria Zielińska, 2002

Kto planuje z wyprzedzeniem, może zamówić nocleg w rezydencji prezydenta Mościckiego w Beskidzie Śląskim. Hotel znajduje się w tzw. zamku dolnym i w gajówce, ale warto zwiedzić główny budynek z wyposażeniem z lat 30., np. z meblami projektu Andrzeja Pronaszki. Niestety, jeszcze przed wojną funkcjonalistycznej bryle dodano strome dachy – płaskie nie wytrzymywały ciężaru śniegu.

Architektura w Polsce: wakacyjny przewodnik po architekturze

i

Autor: Archiwum Architektury Willa generała Ziętka w Ustroniu; fot. Tomasz Konior

Willa generała Ziętka – Dom Pracy Twórczej Architektów SARP w Ustroniu

Ustroń, ul. Zielona 1

Autorzy: Henryk Buszko i Aleksander Franta

Realiacja: 1968

Dla zwykłych obywateli budowano w PRL-u Superjednostki, dla władzy – luksusowe domy. Modernistyczna willa wojewody katowickiego gen. Jerzego Ziętka szczególnie efektownie prezentuje się od strony ogrodu. Horyzontalna kompozycja białych pasów tynku oraz lekkich stalowo-szklanych konstrukcji, nawiązuje do najlepszych tradycji międzywojennej awangardy.

Architektura w Polsce: wakacyjny przewodnik po architekturze

i

Autor: Archiwum Architektury Centrum Rehabilitacji Rolników KRUS w Szklarskiej Porębie; fot. archiwum CRR KRUS

Centrum Rehabilitacji Rolników KRUS w Szklarskiej Porębie. Dom wczasowy Granit

Szklarska Poręba, ul. Kopernika 14

Autor: Stefan Müller

Realizacja: 1974-1981

Dawny dom wczasowy Granit to świetny przykład schyłkowego socmodernizmu w polskiej architekturze. W krajach Bloku Wschodniego dla potrzeb „turystyki zorganizowanej” powstało wiele hoteli-molochów, kombinatów wypoczynku i rekreacji o formach uskokowych, powtarzalnych, często poddanych charakterystycznej dla późnomodernistycznej architektury futurystycznej stylizacji.

Zagubione dzieła architektury w Polsce

Zapomniane dzieła mistrzów moderny, które po 1945 roku znalazły się w granicach Polski. Niektóre wyparte przez oficjalne monografie. Część odzyskuje dawny blask, inne dopiero czekają na odkrycie.

Architektura w Polsce: wakacyjny przewodnik po architekturze

i

Autor: Archiwum Architektury Willa rodziny Metzlerów w Drawsku Pomorskim; fot. Robert Ryss

Willa rodziny Metzlerów w Drawsku Pomorskim

Drawsko Pomorskie, ul. Brzozowa

Autor: Walter Gropius

Realizacja: 1906

Budynek nie tyle zagubiony, co wykluczony z oficjalnego oeuvre architekta, jako niepasujący do późniejszego dorobku założyciela Bauhausu. Z wczesnych dzieł Gropiusa wymienia się najczęściej „postępową” fabrykę obuwia Fagus w Alfeld. Malownicza willa dla wojskowego Otto Metzlera i jego żony to zbiór motywów charakterystycznych dla ruchu Heimatstil: nieregularny plan, łamane półszczytowe dachy, werandy, ryzality, kamienna podmurówka. Fascynacje rodzimym niemieckim budownictwem łączą się tu z inspiracjami formami nowoczesnego angielskiego domu wiejskiego, promowanymi przez ruch Arts & Crafts.

Architektura w Polsce: wakacyjny przewodnik po architekturze

i

Autor: Archiwum Architektury Dom tekstylny Weichmanna w Gliwicach; fot. Wojciech Kryński

Dom tekstylny Weichmanna, ob. bank PKO, w Gliwicach

Gliwice, ul. Zwycięstwa 37

Autor: Erich Mendelsohn

Realizacja: 1921-1922

Jedna z czterech realizacji Mendelsohna, które w 1945 roku znalazły się w granicach Polski. Budynek mieszczący kiedyś sklep i skład jedwabiów wyróżnia się wśród otaczających go, niewiele starszych kamienic głównej ulicy handlowej Gliwic. To wczesne dzieło Mendelsohna otwiera serię jego wybitnych domów handlowych z lat 20. Charakteryzuje się z jednej strony „rzeczowością”, ale i wyraźnym dążeniem do zasugerowania ruchu. Od perspektywy patrzenia zależy w jaki sposób odbieramy bryłę – czy przeważa efekt racjonalnej, funkcjonalistycznej struktury, czy ekspresjonistycznej dynamiki.

Architektura w Polsce: wakacyjny przewodnik po architekturze

i

Autor: Archiwum Architektury Kościół p.w. św. Józefa w Zabrzu; fot. Wojciech Kryński

Kościół p.w. św. Józefa w Zabrzu

Zabrze, ul. Roosevelta 104

Autor: Dominikus Böhm

Realizacja: 1930-1931

Już w okresie międzywojennym Böhm, specjalizujący się w architekturze sakralnej, propagował rozwiązania zalecane trzydzieści lat później przez drugi sobór watykański. Dla Zabrza zaprojektował świątynię o zwartej ceglanej bryle. Za fasadą z arkadami, dziedzińcem-atrium i przeszkloną ścianą z rozetą kryje się przestronne halowe wnętrze, pomyślana tak, że uwaga wiernego skoncentrowana jest na ołtarzu głównym. Böhm połączył nowoczesne tendencje z reminiscencjami architektury romańskiej i wczesnochrześcijańskiej.

Architektura w Polsce: wakacyjny przewodnik po architekturze

i

Autor: Archiwum Architektury Osiedle Ołtaszyn we Wrocławiu; fot. Stanisław Klimek

Osiedle Ołtaszyn we Wrocławiu

Wrocław Ołtaszyn

Autor: Ernst May

Realizacja: ok. 1922

W 1921 roku Ernst May, późniejszy główny projektant Nowego Frankfurtu, wygrał konkurs na rozbudowę Wrocławia, proponując system satelickich miast. Zrealizowano jedynie Złotniki i częściowo: Wojszyce oraz Brochów. Częścią projektu był też Ołtaszyn, modelowa osada rolnicza złożona z 36 parterowych domów. Układ z aleją i skwerem był inspirowany angielskimi miastami-ogrodami, a formy domostw z wysokimi, spływającymi ku ziemi dachami wzorowane na śląskiej architekturze wernakularnej. Po objęciu władzy przez Hitlera, May wraz z grupą niemieckich modernistów wybrał życie w ZSRR, gdzie budował nowe miasta, np. Magnitogorsk.

Architektura w Polsce: wakacyjny przewodnik po architekturze

i

Autor: Archiwum Architektury Bet Tahara w Olsztynie; fot. Aniolek / CC BY-SA 3.0

Bet Tahara, d. żydowski dom pogrzebowy w Olsztynie

Olsztyn, ul. Zyndrama z Maszkowic 2

Autor: Erich Mendelsohn

Realizacja: 1913

Chyba trudno o lepszy przykład dzieła odnalezionego, czy raczej na nowo odkrytego. Bet Tahara to dom pogrzebowy, zaprojektowany przez Mendelsohna dla społeczności żydowskiej rodzinnego Allenstein, zaraz po ukończeniu studiów na monachijskiej politechnice. Niepozorny budynek kryje niezwykle ciekawe wnętrze. W czasie prowadzonych ostatnio prac konserwatorskich spod tynku ukazały się kolorowe polichromie i mozaiki Sali Pożegnań. Orientalno-antykizująca dekoracja budzi skojarzenia z projektami scenografii młodego Mendelsohna z ok. 1910 roku.

Architektura w Polsce: wakacyjny przewodnik po architekturze

i

Autor: Archiwum Architektury Ratusz w Lwówku Śląskim; fot. P. Roczek / CC BY 3.0

Ratusz w Lwówku Śląskim

Lwówek Śląski, ul. Stary Rynek

Autor: Hans Poelzig

Realizacja: 1903-1905

Nowa część ratusza harmonizuje z zastaną szesnastowieczną strukturą. Efektownie prezentuje się wysoki spadzisty dach wsparty na kamiennych arkadach z archaizowanym detalem. We wnętrzu warto zwrócić uwagę na klatkę schodową o romańskich formach poddanych wczesnomodernistycznej stylizacji (kapitele i wsporniki!). Interesujący jest również wystrój Sali Ślubów, dekorowanej przez uczniów i współpracowników Poelziga z wrocławskiej Królewskiej Szkoły Sztuki i Rzemiosła. Zachowała się dębowa stolarka, lampy, świeczniki oraz gobeliny Maxa Wislicenusa. Ta realizacja, obok kościoła w Malczycach (1905) jest związana z działalnością Poelziga w ruchu Heimatschutzu, czyli „ochrony ojczystego krajobrazu”.

Architektura w Polsce: wakacyjny przewodnik po architekturze

i

Autor: Archiwum Architektury Dawne sanatorium w Trzebiechowie; fot. Wojciech Eckert

Sanatorium w Trzebiechowie, ob. Dom Pomocy Społecznej

Trzebiechów, ul. Sulechowska 1

Autor wnętrz: Henry van de Velde

Realizacja: 1903-1905

Do zaprojektowania wystroju i wyposażenia wnętrz fundowanego przez siebie kompleksu sanatoryjnego Maria Aleksandra von Reuss zatrudniła bardzo cenionego w Niemczech belgijskiego malarza, architekta oraz projektanta biżuterii, tkanin i ceramiki – obecnie uważanego za jednego z najsłynniejszych przedstawicieli europejskiej secesji. W Trzebiechowie van de Velde zaprojektował stolarkę, meble, balustrady, klamki, posadzki, kominek. W czasie prowadzonych ostatnio prac renowacyjnych spod warstw farby olejnej odsłonięto barwne polichromie o geometryzujących formach i motywach roślinnych.

Sacrum, miejsca pamięci – typowa architektura polska?

Miejsca, w których udało się stworzyć atmosferę sacrum, nastrój skupienia. Zdjęcia nigdy jednak nie oddadzą w pełni przestrzeni architektonicznej. Trzeba ją zobaczyć na własne oczy, i co ważniejsze –  odczuć!

Kościół Ducha Świętego w Tychach w rejestrze zabytków

i

Autor: Archiwum Architektury Kościół Ducha Świętego w Tychach, proj. Stanisław Niemczyk z zespołem, fot. Olerys, CC BY-SA 3.0

Kościół p.w. Świętego Ducha w Tychach

Tychy, ul. Myśliwska 43

Autor: Stanisław Niemczyk

Realizacja: 1979-1983

To pierwszy budynek sakralny słynnego śląskiego architekta. Zewnętrzna forma kościoła na tyskim osiedlu przypomina namiot, ale także wysokie spadziste dachy z okapami, stosowane w prowincjonalnych, drewnianych świątyniach Podkarpacia. Również jego wnętrze z drewnianymi okładzinami i dekoracjami Jerzego Nowosielskiego, przywołuje skojarzenia z tradycyjnym budownictwem drewnianym. W Tychach powstaje od lat kościół franciszkanów według projektu tego samego architekta.

Architektura w Polsce: wakacyjny przewodnik po architekturze

i

Autor: Archiwum Architektury Kościół parafialny p.w. Podwyższenia Świętego Krzyża i Matki Boskiej Uzdrowienia Chorych w Katowicach; fot. Marek Mróz / CC BY-SA 3.0

Kościół p.w. Podwyższenia Świętego Krzyża i Matki Boskiej Uzdrowienia Chorych w Katowicach

Katowice, Osiedle Tysiąclecia

Autorzy: Henryk Buszko, Aleksander Franta

Realizacja: 1979-1994

Świątynia zbudowana dla mieszkańców Osiedla Tysiąclecia (patrz str. 55), przez tych samych architektów. Korpus składa się z dynamicznie pofalowanych ścian – pomysł podobny do rozwiązania zastosowanego w kościele Kalevankirkko w Tampere (A. Ruusuvuori, 1966). Ciężka bryła może kojarzyć się z nurtem brutalizmu w niemieckiej i szwajcarskiej architekturze sakralnej lat 1950-1970. Efekt masywności tylko w niewielkim stopniu osłabia żelbetowa wieża ze spiralą schodów.

Architektura w Polsce: wakacyjny przewodnik po architekturze

i

Autor: Archiwum Architektury Kościół p.w. Matki Boskiej Królowej Polski, tzw. Arka Pana w Krakowie; fot. Taxiarchos228 / FAL

Kościół p.w. Matki Boskiej Królowej Polski w Krakowie

Kraków-Bieńczyce, ul. Obrońców Krzyża 1

Autor: Wojciech Pietrzyk

Realizacja: 1967-1976

Kościół w Nowej Hucie często porównuje się do kaplicy w Ronchamp. Korpus świątyni, znanej też jako Arka Pana, tworzą łukowo wygięte, nachodzące na siebie ściany. Wyznaczają one przestrzeń wnętrza, w którym dominuje zawieszony krucyfiks Chrystusa-robotnika autorstwa Bronisława Chromego.

Architektura w Polsce: wakacyjny przewodnik po architekturze

i

Autor: Archiwum Architektury Kościół Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny we Władysławowie; fot. Wojtek Bzdyk / CC BY-SA 3.0

Kościół p.w. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny Królowej Wychodźctwa Polskiego we Władysławowie

Władysławowo Cetniewo, al. Żeromskiego 32

Autor: Szczepan Baum i Andrzej Kulesza

Realizacja: 1961

Korpus w formie namiotu, dobudowany został do prezbiterium z 1930 roku. Uwagę zwraca perforowana fasada i oparcie całej kompozycji na trójkątnym module. Dzwonnica, korespondująca formą z całą świątynią, została zbudowana według projektu Bauma w latach 1996-1997.

Architektura w Polsce: wakacyjny przewodnik po architekturze

i

Autor: Archiwum Architektury Muzeum-Miejsce Pamięci w Bełżcu; fot. Lysy / CC BY-SA 3.0

Muzeum-Miejsce Pamięci w Bełżcu

Bełżec, ul. Ofiar Obozu Zagłady

Autorzy założenia pomnikowego: rzeźbiarze Andrzej Sołyga, Zdzisław Pidek, Marcin Roszczyk

Autorzy budynku muzeum: DDJM Biuro Architektoniczne

Realizacja: 2003-2004

W 1942 roku hitlerowcy zamordowali tutaj ok. 600 tys. osób, głównie Żydów. Później próbowali zatrzeć ślady zbrodni, niszcząc budynki obozu i krematoria. W założeniu pomnikowym dominuje pusta przestrzeń, wielki obszar sprawiający wrażenie wypalonej lub przykrytej popiołem ziemi. Przecina ją droga prowadząca do ściany.

Architektura w Polsce: wakacyjny przewodnik po architekturze

i

Autor: Archiwum Architektury Cerkiew Greckokatolicka w Białym Borze; fot. Jerzy (Jurek) Durczak / CC BY-SA 2.0

Cerkiew Greckokatolicka p.w. Narodzenia Przenajświętszej Bogurodzicy w Białym Borze

Biały Bór, ul. ks. Bazylego Hrynyka 1

Autorzy: Jerzy Nowosielski, architekt Bogdan Kotarba

Realizacja: 1992-1997

Niewielka świątynia-rzeźba dla około 400 wiernych, w większości wysiedleńców z Łemkowszczyzny i ich potomków. Otoczona pustką, kryje niezwykle malarskie wnętrze. Nowosielski zaprojektował przestrzeń mistyczną. Udało mu się zatrzeć perspektywę i stworzyć wnętrze-obraz. Ikonę.

Najbardziej efektowne blokowiska w Polsce

Betonowe dziedzictwo PRL budzi kontrowersje, przez niektórych nadal jest odrzucane. To jednak świadectwo epoki, a czasem nawet po prostu dobra architektura.

Superjednostka w Katowicach. Skomasowana jednostka mieszkaniowa – spotkanie z rzeczywistością

i

Autor: Archiwum Architektury Skomasowana Jednostka Mieszkaniowa projektu Mieczysława Króla / Fot. Getty Images Skomasowana Jednostka Mieszkaniowa (tzw. Superjednostka)Autorzy Mieczysław KrólKonstrukcja Franciszek KlimekKonstrukcja nośna: żelbetowa prefabrykowana, układ słupowo-ścienny, stropy panwiowePowierzchnia zabudowy 3800.0 m²Kubatura 160000.0 m³Liczba mieszkań: 762Projekt 1963Data realizacji (początek) 1964Data realizacji (koniec) 1968

Superjednostka w Katowicach

Katowice, al. Korfantego 16-32

Autor: Mieczysław Król

Realizacja: 1963

Blok-osiedle, w chwili oddania do użytku największy budynek mieszkalny w Polsce, wsparta na słupach (pilotis), 15-piętrowa „jednostka mieszkaniowa” dla około 1300 osób, długa na 187,5 metra. Mieści 762 mieszkania, w większości 2-pokojowe, 48-metrowe. Jest to fragment pierzei alei Korfantego (d. alei Armii Czerwonej), reprezentacyjnej arterii socmodernistycznych Katowic, wiodącej od słynnego Spodka do Rynku. Obecnie planowana jest kompletna przebudowa okolicy – Superjednostka będzie mieć nowych, wyższych sąsiadów, a towarzyszące jej pawilony BWA, Pałacu Ślubów i Variète Centrum prawdopodobnie znikną.

Czytaj też: Superjednostka w Katowicach. Skomasowana jednostka mieszkaniowa – spotkanie z rzeczywistością |

Architektura w Polsce: wakacyjny przewodnik po architekturze

i

Autor: Archiwum Architektury Trzonolinowiec we Wrocławiu; fot. Stanisław Klimek

Trzonolinowiec we Wrocławiu

Wrocław, ul. Kościuszki 72/74

Autorzy: Jacek Burzyński, Andrzej Skorupa

Realizacja: 1961-1967

12-kondygnacyjny blok z 40 mieszkaniami miał być wzorcowym budynkiem o nowatorskiej konstrukcji. Piętra wyznaczają tu kwadratowe platformy-stropy spięte stalowymi linami, przyczepionymi do podstawy i końca centralnego żelbetowego trzonu (mieszczącego piony komunikacyjne). Budynek, wznoszony w innowacyjnej technologii – od najwyższego piętra do ziemi, słynął z licznych usterek. Kilka lat po oddaniu do użytku musiał zostać przebudowany. Warto jednak docenić śmiałość pomysłu i uzyskany efekt – lewitującego nad ulicą prostopadłościanu.

Czytaj też: Wrocławski trzonolinowiec |

Osiedle Przyczółek Grochowski

i

Autor: Archiwum Architektury osiedle Przyczółek Grochowski, fot. Michcik / CC BY-SA 3.0

Osiedle Przyczółek Grochowski w Warszawie

Warszawa, w kwartale ulic Ostrzyckiej, Motorowej, Żymirskiego, Kwarcianej i Bracławskiej

Autorzy: Zofia i Oskar Hansenowie

Realizacja: 1964

Wijący się meandrycznie blok (właściwie 22 połączone budynki) dla 7000 mieszkańców. Jeden z najbardziej interesujących eksperymentów architektonicznych czasów PRL, praktyczna realizacja Hansenowskiej teorii Linearnego Systemu Ciągłego, zarazem dobry przykład modernistycznej inżynierii społecznej, przekształcania przestrzeni miejskich w urbanistyczne projekty badawcze, miasta-laboratoria. W praktyce eksperyment Hansenów okazał się porażką: mieszkańcy szybko zaczęli dzielić i oswajać totalną przestrzeń.

Osiedle przy placu Grunwaldzkim

i

Autor: Archiwum Architektury Jeden z bloków osiedla Manhattan we Wrocławiu projektu Jadwigi Grabowskiej-Hawrylak; fot. Beata Tylec

Osiedle Plac Grunwaldzki we Wocławiu

Wrocław, pl. Grunwaldzki

Autorka: Jadwiga Grabowska-Hawrylak

Realizacja: 1968-1978

Jedna z najciekawszych realizacji polskiego późnego modernizmu: sześć 16-piętrowych bloków i kilka pawilonów handlowych połączonych w jeden organizm. Dla architektury modernistycznej tego czasu charakterystyczne jest odejście od oszczędnych środków wyrazu na rzecz efektów rzeźbiarskich, światłocieniowych. Typowe są także industrialno-futurystyczne stylizacje. Elewacje wrocławskich wieżowców zostały obłożone prefabrykowanymi panelami o obłych kształtach. W pawilonach handlowych warto zwrócić uwagę na wielokrotnie powtórzony motyw okrągłych otworów, przypominających wentylatory przemysłowej konstrukcji.

Osiedle Tysiąclecia, Katowice, Aleksander Franta, Henryk Buszko

i

Autor: Archiwum Architektury Osiedle Tysiąclecia w Katowicach (1958 – 1979), proj. Aleksander Franta i Henryk Buszko

Osiedle Tysiąclecia w Katowicach

Katowice, Osiedle Tysiąclecia (Bederowiec)

Autorzy: Henryk Buszko, Aleksander Franta

Realizacja: 1978-1979

Osiedle Tysiąclecia w słoneczny dzień wygląda jak zmaterializowana wizja twórców Karty Ateńskiej. Rozplanowane na obszarze 200 hektarów dla 40 tys. mieszkańców składa się z luźnej, blokowej zabudowy wśród zieleni. Dominanta całego założenia to pięć ponad 20-piętrowych wieżowców mieszkalnych, zwanych kukurydzami. Ostatnio przestrzeń ukształtowana przez modernistycznych planistów jest niszczona przez deweloperów. W miejscach między starymi blokami, w parkach – „klinach zieleni”, powstają nowe domy i blaszaki dyskontów.

Architektura w Polsce: wakacyjny przewodnik po architekturze

i

Autor: Archiwum Architektury Falowiec w Gdańsku; fot. Tomasz Przechlewski / CC BY 2.0

Falowiec w Gdańsku

Gdańsk, Osiedle Przymorze, ul. Obrońców Wybrzeża

Autorzy: Tadeusz Różański, Danuta Olędzka, Janusz Morek

Realizacja: 1970-1973

Największy z kilku „falowców” budowanych na Pomorzu na przełomie lat 60. i 70. Megablok: 10 pięter, długość elewacji – 850 metrów. Niezwykle efektownie budynek prezentuje się na zdjęciach lotniczych, z perspektywy „boskiego oka” modernistycznego architekta-demiurga. Mieszkańcy skoszarowani w tej rzeźbiarskiej strukturze rzadko jednak oglądają swój dom z lotu ptaka. Częściej obcują ze znormalizowanymi, powielonymi wielokrotnie powierzchniami mieszkaniowymi, zaprojektowanymi dla „człowieka typowego”.

Architektura w Polsce: wakacyjny przewodnik po architekturze

i

Autor: Archiwum Architektury Blok z Instytutem Awangardy w Warszawie; fot. Aneta Grzeszykowska

Blok z Instytutem Awangardy w Warszawie

Warszawa, al. Solidarności 64

Autorzy: Jerzy Czyż, Jan Furman, Andrzej Skopiński

Realizacja: 1960

Niewiele bloków można zwiedzić od środka. Tu po zarezerwowaniu wizyty można wjechać rozklekotaną windą prosto do mieszkania, i to nie byle jakiego. Instytut Awangardy mieści się w dawnej pracowni zajmowanej przez Edwarda Krasińskiego, a przedtem przez Henryka Stażewskiego, w której zachowały się ślady ich życia oraz działań artystycznych. Na tarasie dobudowano szklany pawilon – miejsce wystaw i konferencji, z jego dachu rozciągają się piękne widoki na Warszawę.

Źródło: Architektura w Polsce: wakacyjny przewodnik po architekturze